Niektóre aspekty zgody i kompetencja pacjentów do jej wyrażania

• Authors: Małgorzata Borkowska-Sztachańska , Iwona Kłoszewska , Aneta Jaroszewska , Agnieszka Wasilewska

Title variants

EN

Some aspects of consent and the patients’ competency to express it

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

EN

The patient’s express consent to medical intervention regulated by Polish and international legal acts is an important right of the patient and the basis for the physician’s course of action. The lack of consent renders the physician legally liable; only in extraordinary cases stipulated by legal acts can they administer the treatment without the patient’s consent. According to the Mental Health Protection Act, three cumulative requirements must be met for the statement of consent of a mentally disordered patient to be valid: 1) the consent must be given by a person who regardless of their state of mental health is indeed capable of understanding the information included in the statement; 2) the consent must be preceded by a comprehensible explanation by the doctor of all the circumstances to which the statement relates; 3) the consent must be given without any pressure. The authors analyse the definition and elements of consent of a mentally disordered patient. They explain and differentiate between the concepts of the informed consent, discussed informed consent and freely given consent. The analysis of the views on the patient’s decision-making competency is also provided. Moreover, the authors indicate legally and factually competent persons as well as a person competent to provide the exclusive consent for medical intervention. They point at the difficulties in assessing the competency to express consent in case of patients with limited perception and cognitive dysfunction as well as mentally ill or disordered ones, and at the need to address this issue. The authors present the criteria of competency and point to their shortcomings in reference to Polish and international medical law. A particular attention is given to the MacArthur Competence Assessment Tool that enables an objective evaluation of the patient’s actual competency. Instructions included in this instrument allow for the preparation of surveys assessing two types of decision-making competencies: the capacity to make decisions regarding participation in the treatment and the capacity to make decisions regarding participation in a clinical trial. Reliability and accuracy of these tools have been confirmed by studies conducted in a number of countries and in many groups of patients.

PL

Ważnym prawem pacjenta i podstawą działania lekarza jest zgoda pacjenta na interwencję medyczną, unormowana w polskich i międzynarodowych aktach prawnych. Brak zgody naraża lekarza na odpowiedzialność prawną; może on działać bez zgody pacjenta tylko w wyjątkowych sytuacjach wskazanych w ustawach. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego formułuje trzy przesłanki, które muszą być spełnione łącznie, by oświadczenie osoby z zaburzeniami psychicznymi o wyrażeniu zgody było skuteczne: 1) zgoda została wyrażona przez osobę, która niezależnie od stanu zdrowia psychicznego jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia informacji zawartych w oświadczeniu; 2) wyrażenie zgody zostało poprzedzone przystępnym wyjaśnieniem przez lekarza wszystkich okoliczności, których oświadczenie dotyczy; 3) zgoda została wyrażona swobodnie. Autorzy analizują definicję i elementy zgody pacjenta z zaburzeniami psychicznymi. Wyjaśniają i rozróżniają pojęcia zgody świadomej, objaśnionej i swobodnie wyrażonej, a także poddają analizie poglądy dotyczące kompetencji pacjenta do podejmowania decyzji. Wskazują osoby kompetentne w sensie prawnym i faktycznym oraz osobę kompetentną w zakresie wyrażenia zgody wyłącznej na interwencję medyczną. Zwracają uwagę na trudności z oceną kompetencji do wyrażania zgody w przypadku osób o ograniczonej percepcji, z utrudnionym kontaktem ze światem zewnętrznym, chorych czy zaburzonych psychicznie oraz na potrzebę rozwiązania tego problemu. Przedstawiają kryteria kompetencji i sygnalizują ich braki w odniesieniu do polskiego i międzynarodowego prawa medycznego. Szczególną uwagę zwracają na narzędzia MacArthur Competence Assessment Tool, pozwalające na obiektywną ocenę kompetencji faktycznej pacjenta. Zawarte w nich instrukcje umożliwiają przygotowanie wywiadów oceniających dwa rodzaje kompetencji decyzyjnych: zdolność do podejmowania decyzji o udziale w leczeniu i zdolność do podejmowania decyzji o udziale w badaniu klinicznym. Rzetelność i trafność tych narzędzi potwierdzono w badaniach prowadzonych w licznych krajach i na wielu grupach chorych.

Keywords

EN

competency of the patient; consent of a mentally disordered patient; criteria of competency; kompetencja pacjenta; kryteria kompetencji; zgoda pacjenta z zaburzeniami psychicznymi

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Medical Communications
• Journal: Psychiatria i Psychologia Kliniczna
• Year: 2016
• Volume: 16
• Issue: 2
• Pages: 110–115

Contributors

author

Małgorzata Borkowska-Sztachańska

• Katedra Psychiatrii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn, Polska

author

Iwona Kłoszewska

• Klinika Psychiatrii Wieku Podeszłego i Zaburzeń Psychotycznych, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Łódź, Polska

author

Aneta Jaroszewska

• Katedra Psychiatrii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn, Polska

author

Agnieszka Wasilewska

• Katedra Psychiatrii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn, Polska

References

• Beauchamp TL, Childress JF: Zasady etyki medycznej. Książka i Wiedza, Warszawa 1996: 157.
• Boratyńska M, Konieczniak P: Prawa pacjenta. Difin, Warszawa 2001: 242 i nast.
• Brock DW: Decisionmaking competence and risk. Bioethics 1991; 5: 105–112.
• Culver CM, Gert B: Philosophy in Medicine: Conceptual and Ethical Issues in Medicine and Psychiatry. Oxford University Press, New York 1982: 123–126.
• Dąbrowski S, Pietrzykowski J: Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 1997: 69.
• Drozdowska U, Wojtal W: Zgoda i informowanie pacjenta. Cegedim Group Poland Sp. z o.o., Warszawa 2010: 12.
• Dukiet-Nagórska T: Stosowanie ustawy o zawodzie lekarza przez psychiatrów i ustawy o ochronie zdrowia psychicznego przez lekarzy innych specjalności. Prawo i Medycyna 2004; (4): 7–8.
• Eth S: Competency and consent to treatment. JAMA 1985; 253: 778–779.
• Filar M, Krześ S, Marszałkowska-Krześ E et al.: Odpowiedzialność lekarzy i zakładów opieki zdrowotnej. LexisNexis, Warszawa 2004: 212.
• Freedman B: Competence, marginal and otherwise: concepts and ethics. Int J Law Psychiatry 1981; 4: 53–72.
• Gaberle A: Dopuszczalne ryzyko jako okoliczność wyłączająca bezprawność czynu. Nowe Prawo 1965; (12): 1409.
• Glass KC: Refining definitions and devising instruments: two decades of assessing mental competence. Int J Law Psychiatry 1997; 20: 5–33.
• Grisso T, Appelbaum PS: Assessing Competence to Consent to Treatment. A Guide for Physicians and Other Health Professionals. Oxford University Press, New York 1998.
• Gubiński A: Wyłączenie bezprawności czynu (O okolicznościach uchylających społeczną szkodliwość czynu). Uniwersytet Warszawki, Warszawa 1961: 97.
• Gutheil TG, Appelbaum PS: Clinical Handbook of Psychiatry and the Law. McGraw-Hill Book Company, New York 1982: 216–218.
• Jaroszek J: Prawne problemy eksperymentu i ryzyka w medycynie. Problemy Praworządności 1985; (4): 23.
• Kędziora R: Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych. Wolters Kluwer, Warszawa 2009: 94. Konwencja Rady Europy, Oviedo, 4 czerwca 1997 r. Rozdział II, art. 5–9.
• Kubiak R: Prawo medyczne. Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2010: 606.
• Marek A: Prawo karne. Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2001: 181.
• Morasiewicz J: Kompetencja do wyrażenia zgody na przyjęcie i pobyt w szpitalu a kompetencja do wyrażenia zgody na leczenie. Postępy Psychiatr Neurol 2000; 9 supl 1: 101–107.
• Nesterowicz M: Prawo medyczne. Komentarze i głosy do orzeczeń sadowych. LexisNexis, Toruń 2005: 91.
• Nesterowicz M, Bagińska EA, den Exter A: Poland, Medical Law. In: International Encyclopaedia of Laws. Kluwer Law International, Hague 2002: 61 i nast.
• Przyłuska-Fiszer A: Etyczne problemy genetyki – zarys problematyki. Prawo i Medycyna 1999; (4): 43.
• Roth LH, Meisel A, Lidz CW: Tests of competency to consent to treatment. Am J Psychiatry 1977: 134: 279–284.
• Safian M: Ekspertyza dotycząca dopuszczalności eksperymentów medycznych na żołnierzach służby zasadniczej. Praca niepublikowana, przygotowana na prośbę Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka: 3.
• Sośniak M: Cywilna odpowiedzialność lekarza. Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1968: 44.
• Świderska M: Zgoda pacjenta na zabieg medyczny. TNOiK „Dom Organizatora”, Toruń 2007: 292, 293.
• Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2011 r., nr 277, poz. 1634 ze zm.).
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.).
• Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 159 ze zm.).
• Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2011 r., nr 231, poz. 1375).
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.).
• Wyrok SA w Szczecinie z dnia 11.07.2013 r., I Aca 121/12, LEX nr 1422443.
• Wyrok SN z dnia 7 lutego 2006 r., IV CSK 7/05, LEX nr 180191.

• Document Type: communication