Ocena naturalnych zasobów roślin naczyniowych na terenie ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych

• Authors: Krzysztof Jędrzejko , Agnieszka Tajer

Title variants

EO

Estimation of natural resources of vascular plants in the area recreation sites “Źródła Boliny Południowej” Katowice, “Wesoła Fala” Mysłowice and “Park Zadole” Katowice with special attention to medicinal species

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

WSTĘP Badane w latach 2007-2008/9 tereny rekreacyjno-wypoczynkowe „Park Zadole”, „Źródła Boliny Południowej” oraz „Wesoła Fala”, położone w Katowicach oraz Mysłowicach, stanowią dość rozległe, lesiste enklawy zieleni miejskiej, które zachowują znaczny stopień naturalności. Leżą one we wschodniej części województwa śląskiego, w obrębie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W tym regionie nastąpiło przekształcenie rozległych obszarów, głównie przez górnictwo i hutnictwo. W wielu miejscach doszło do obniżenia żywotności szaty roślinnej oraz silnej degradacji jej siedlisk życiowych. MATERIAŁ I METODY Studia literaturowe oraz fl orystyczne badania terenowe, przeprowadzone na terenie trzech ośrodków rekreacyjnych, pozwoliły na szczegółową analizę fl orystyczno-ekologiczną i zielarską szaty roślinnej oraz ocenę naturalnych zasobów gatunków fl ory naczyniowej Tracheophyta, ze szczególnym uwzględnieniem udziału naturalnych zasobów genowych roślin leczniczych. Sporządzono alfabetyczny wykaz gatunków fl ory naczyniowej (paprotniki, nasienne), z uwzględnieniem stanowisk ich występowania w relacji do wymienionych ośrodków rekreacyjnych. Szczegółową analizą statystyczną objęto grupę cech istotnych ze względu na ich indywidualne właściwości osobnicze oraz ich wykorzystanie w lecznictwie alopatycznym i homeopatii. Przedstawiono w formie histogramów: 1-wykorzystanie gatunku w danej kategorii lecznictwa alopatycznego, w tym ofi cjalnego (surowce farmakopealne i ofi cynalne), w medycynie tradycyjnej (ludowej) oraz w homeopatii, 2-dostępność gatunkową pozyskiwanych określonych typów surowca leczniczego, 3-zróżnicowanie gatunków pod względem ich oddziaływania farmakologicznego na ustrój człowieka i zwierząt hodowlanych, 4-zróżnicowanie gatunków fl ory naczyniowej pod względem zawartości endogennych, biologicznie aktywnych substancji chemicznych, w tym o zdefi niowanych – w literaturze specjalistycznej - działaniach leczniczych, 5 - grupę 15 innych cech użytkowych stwierdzonych w całym zbiorze zinwentaryzowanych gatunków roślin naczyniowych. WYNIKI W wyniku przeprowadzonych badań fl orystycznych stwierdzono występowanie 358 taksonów roślin naczyniowych, w tym 291 gatunków leczniczych oraz niezależnie 108 gatunków stosowanych w homeopatii. Ochronie prawnej w Polsce podlega 18 gatunków, a w tej liczbie 13 objętych jest ochroną ścisłą i 5 częściową. WNIOSKI Charakteryzowane obszary rekreacyjno-wypoczynkowe cechuje dość bogate zróżnicowanie gatunkowe roślin naczyniowych, a także znaczny potencjał surowcowy gatunków leczniczych (81,3% gatunków fl ory naczyniowej). Florystyczne badania waloryzacyjne pozwoliły ukazać znaczną różnorodność gatunkową w obrębie fl ory leczniczej występującej na tym terenie. Należy je traktować jako naturalny bank genów. Obecność obfi tych populacji wielu leczniczych gatunków roślin może stanowić źródło pozyskiwania nasion i rozmnóżek wegetatywnych w celu przenoszenia ich do upraw leżących poza GOP-em, czyli obszarem intensywnego skażenia emisjami pochodzenia wielkoprzemysłowego. Natomiast bezpośrednie wykorzystanie surowców z roślin macierzystych w celu pozyskiwania leku naturalnego z gatunków uznanych w medycynie naturalnej za lecznicze (napary, odwary, maceraty itp.), poza niektórymi wyjątkami, ze względu na znaczny zakres chemicznego zanieczyszczenia środowiska, bez uprzedniej, toksykologicznej diagnostyki danego surowca, na razie, nie wydaje się być możliwe.

EN

INTRODUCTION The studied recreation areas “Park Zadole”, “Źródła Boliny Południowej” and “Wesoła Fala” are situated in the eastern part of the Silesian Province, within Upper Silesian Industrial District. Many areas in this region were converted mainly by the mining and the metallurgy. In many places it leaded to the lowering of the health of the fl ora and the strong deterioration of its habitat. Material and methods The bibliographical studies and the local fl orisric research that have been carried out in the vegetation season 2008-2009 in the area of the three recreational resorts, allowed a detailed fl oristic-ecological analysis of the fl ora and the evaluation of the natural resources of vascular plants taking into consideration medical plants. An alphabetical list of species of the vascular fl ora was carried out, taking listed resorts into consideration. Detailed statistic analysis contains important features considering: 1-using species in given category of the health care and homeopathy, 2-possibility of acquiring kind of medicinal raw material, 3-diversity of species as regards the pharmacological infl uence, 4-diversity of fl ora as regards biologically active contents of endogenic chemical substances, also medicinal, 5- group of 15 other functional features of the whole included in an inventory plants species. The gained results have been presented in histograms. RESULTS As a result of the research I have confi rmed an existence of 358 species of vascular plants, where 291 species have curative properties and 108 are used in a homeopathy. There are 18 legally protected species. 13 of them are fully protected and 5 species are partially protected. CONCLUSIONS The studied recreation areas are characterized by quite rich degree of the species diversity. Such aspects as infl uence of environmental conditions on the vegetable raw material have to be considered and therefore, it cannot be used for pharmaceutical purposes. Nevertheless, thanks to its fl oristic diversity, the examined area is a natural gene bank for medicinal plants. Abundant populations of many of them can provide seeds for their cultivation outside the area of intensive large-industrial contaminating.

Keywords

EN

Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP); Silesian Upland; Southern Poland; Upper Silesian Industrial District (USID); Wyżyna Śląska; antropopresion; antropopresja; gatunki lecznicze; medicinal species; ochrona gatunkowa roślin; południowa Polska; rośliny naczyniowe; species protection of plants; vascular plants

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
• Journal: Annales Academiae Medicae Silesiensis
• Year: 2009
• Volume: 63
• Issue: 5
• Pages: 25-40

Contributors

author

Krzysztof Jędrzejko

• Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu SUM w Katowicach

author

Agnieszka Tajer

• Apteka ogólnodostępna „Pod Zamkiem” w Będzinie

References

• 1. Jędrzejko K. Problem wykorzystania zasobów roślinnych surowców leczniczych w obliczu antropopresji. Farmacja Polska. Warszawa 1984; /XL/-40/ 11: 641-645.
• 2. Drobnik J. Przegląd zagadnień z dziedziny oceny i ochrony naturalnych zasobów roślin leczniczych w Polsce. Ann. Acad. Med. Siles. 2004; 58: 1-6.
• 3. Jędrzejko K. Ocena zasobów flory leczniczej w szacie roślinnej kompleksu urbanistyczno- przemysłowego Łazisk w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Ann. Acad. Med. Siles. 1985; 10-11: 189-208.
• 4. Kondracki J. Geografia Polski – mezoregiony fi zyczno-geograficzne. Polskie Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994: 393.
• 5. Jędrzejko K., Klama H., Żarnowiec J. Zarys wiedzy o roślinach leczniczych. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 1997: 695.
• 6. Mirek Z., Zając M., Piękoś-Mirkowa H., Zając A. Flowering plants and pteridophytes of Poland, a checklist – Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków 2002: 442.
• 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną. Dz. U. 2004 nr 168 poz. 1764.
• 8. Bernacki L., Nowak T., Urbisz A., Tokarska- Guzik B. Rośliny chronione, zagrożone i rzadkie we florze województwa śląskiego. Acta Biol. Siles. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000; 35: 78-107.
• 9. Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie. PWN, Warszawa 1986: 1020.
• 10. Jędrzejko K. Medicinal plants and herbal materials in use in Poland: a check list – Wykaz roślin i surowców leczniczych stosowanych w Polsce. Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2001: 393.
• 11. Farmakopea Polska. Wydanie IV, tom II. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1970: 871.
• 12. Farmakopea Polska. Wydanie V, tom II. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 1993: 526.
• 13. Farmakopea Polska. Wydanie VI. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2002: 1176.
• 14. Farmakopea Polska. Wydanie VII, tom I. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2006:1283.
• 15. Farmakopea Polska. Wydanie VIII, tom I-III. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa 2008: 3492.
• 16. Broda B., Moszowicz J. Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000: 936.
• 17. Kohlmünzer S. Farmakognozja – podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998: 669.

• Document Type: article