Bóbr - przyjaciel czy wróg? naturalna mała retencja odpowiedzią na niekorzystny bilans wodny polski

• Authors: Mariusz Tszydel , Grzegorz Tończyk

Title variants

EN

European beaver - a friend or an enemy? Natural small retention as a remedy for a negative water balance in Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Ekspansja demograficzna i urbanistyczna nasilająca się od XIX wieku jest przyczyną wyraźnego ograniczenia zasobów wody słodkiej na świecie. Odpowiedzią na te problemy od połowy XX wieku jest sztuczna retencja. Do dnia dzisiejszego powstało na świecie ponad 40 tyś. zbiorników zaporowych z tamami o wysokości większej niż 15 m. Kilkadziesiąt lat funkcjonowania zbiorników pokazuje, że nie zawsze są one korzystne zarówno pod względem ekonomicznym jak i przyrodniczym. Niekorzystny wpływ na biocenozy rzek jest powodem zaznaczającej się w ostatnich dziesięcioleciach tendencji do likwidacji dużych zbiorników zaporowych. Alternatywą jest poszukiwanie rozwiązań, które spełniając funkcje retencyjną, nie przeszkadzają procesom biologicznym zachodzącym w cieku. Nowoczesne podejście do retencjonowania wody zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju jest szczególnie ważne w Polsce, ze względu za zaznaczający się coraz wyraźniej deficyt zasobów wodnych. Związany jest on z jednej strony z warunkami przyrodniczymi a z drugiej z wieloletnimi zaniedbaniami w retencjonowaniu wody, z a zwłaszcza w tzw. "małej retencji". Jednym ze sposobów magazynowania wody, które byłoby przyjazne dla środowiska naturalnego jest wykorzystanie naturalnej skłonności bobrów do budowania tam i tworzenia stawów. Korzystny wpływ powstawania stawów bobrowych wyraża się w wielu aspektach zarówno hydrologicznych jak i biologicznych. Najważniejsze jest jednak to, że w przeciwieństwie do zbiorników sztucznych, zbiorniki naturalne tworzone przez bobry nie wpływają degenerująco na odcinki rzek położone poniżej piętrzenia. Efekt retencyjny stawów bobrowych jest bardzo poważny, szacuje się, że dzięki działalności tych zwierząt w skali naszego kraju gromadzone jest co najmniej kilkanaście milionów m3 wody - to tyle na ile ocenia się skuteczność wszystkich programów małej retencji realizowanych obecnie na terenie Polski. Ważny jest również rachunek ekonomiczny, retencjonowanie wody w stawach bobrowych odbywa się w zasadzie bez nakładów. Jedynie coroczne roszczenia dotyczące odszkodowań wynikających z konfliktu na linii człowiek-zwierze, szacowane na kilkaset tysięcy złotych pogorszają nieco ten bilans.

EN

Growth of demographic and urbanization expansion from XIX century is a cause for shrinking of water resources over the world. A remedy for this problem since 1950s is water retention - over 40 thousands of dam reservoirs, with dams higher than 15 meters, were build during the last century. Several decades of operating such reservoirs show that not always they are beneficial for the economy and nature. Their negative influence on riverine ecosystems is a reason for liquidating big reservoirs - a tendency observed in the last decades. An alternative for the negative effects from the reservoirs is searching for solutions, which providing retention does not interfere with biological processes within the water body. Such modern approach to water retention, compliant with sustainable development, is particularly important in Poland due to the growing deficit of water resources. This deficiency is not only associated with the natural conditions in Poland, but also with long lasting negligence in saving water resource, particularly in so called "small retention". An analysis of literature shows that a way of water storage beneficial for natural environment is using the natural behavior of beavers to build dams and ponds. It appears that building the dams, beavers not only help in water retention but also have positive influence on their surroundings. Such influence from beaver-made ponds appears in many aspects, both hydrological and biological. However most important is, that in contrary to artificial ponds, the natural ones built by beavers does not degrade the river course downstream. On the other side, damming stimulates biological processes in rivers. The retention effect from beaver-made ponds is very significant. It is estimated to be between 10 and 20 millions of cubic meters of water countrywide - the same amount as generated from all the programs of small retention working in Poland. Also the economic factor is important - beaver mediated retention almost does not generate any costs. Yearly costs of financial compensation paid due to some damage caused by beavers do not overcome a few hundred thousand zlotys. News emerging after bigger floods blaming beavers for damaging dikes has mostly the medial character and usually is just a way to detract the responsibility of local authorities for maintaining the anti-flood systems.

• Journal: Kosmos
• Year: 2012
• Volume: 61
• Issue: 2
• Pages: 251-260

Dates

published

2012

Contributors

author

Mariusz Tszydel

• Uniwersytet Łódzki, Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców, Banacha 12/16, 90-237 Łódź, Polska

author

Grzegorz Tończyk

• Uniwersytet Łódzki, Katedra Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii, Banacha 12/16, 90-237 Łódź, Polska

References

• Anderson C. B., Griffith C. R., Rosemond A. D., Rozzi R., Dollenz O., 2006. The effects of invasive north american beavers on riparian plant communities in Cape Horn, Chile - do exotic beavers engineer differently in sub-antarctic ecosystems? Biol. Conservat. 128, 467-474
• Bereszyński A., 1991. Środowiskotwórcza rola populacji zwierząt w ekosystemie na przykładzie bobra europejskiego (Castor fiber L.). [W:] Planowanie przestrzenne, jako narzędzie ochrony i kształtowania środowiska w dorzeczu Warty. Pawuła-Piwowarczyk R. (red.). Wydawnictwo Politechnika Poznańska, 99-113.
• Brunke M., 1999. Colmation and depth filtration within streambeds: retention of particles in hyporheic interstices. Int. Rev. Hydrobiol. 84, 99-117.
• Butler D. R., Malanson G. P., 2005. The geomorphic influences of beaver dams and failures of beaver dams. Geomorphology 71, 48-60.
• Chełmicki W., 1999. Degradacja i ochrona wód, cz. I. Zasoby Instytutu Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 1-55.
• Cirmo C. P., Driscoll C. T., 1993. Beaver pond geochemistry - acid neutralising capacity generation in a headwater wetland. Wetlands 13, 277-292.
• Close T. L., 2003. Modifications to the Clemson pond leveler to facilitate brook trout passage. Minnesota Department of Natural Resources Special Publication 158, 1-9.
• Czech A., 2000. Bóbr - gryzący problem. Towarzystwo na rzecz ziemi. Kraków, Oświęcim, 1-99.
• Czech A., 2005. Analiza dotychczasowych rodzajów i rozmiaru szkód wyrządzanych przez bobry oraz stosowanie metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków, 1-47.
• Dendy F. E., Champion W. A., 1978. Sediment deposition in United States reservoirs. Summary of data reported through 1975. USDA Washington DC Publication 1362, 1-84.
• Dobrowolski K., Lewandowski K., 1998. Ochrona środowisk wodnych i błotnych w Polsce. Oficyna Wydawnicza Instytutu Ekologii PAN, Warszawa.
• Duncan S. L., 1984. Leaving it to beaver. Environment 26, 41-45.
• France R. L., 1997. The importance of beaver lodges in structuring littoral communities in boreal headwater lakes. Can. J. Zool. 75, 1009-1113.
• Głodek J., 1985. Jeziora zaporowe świata. PWN, Warszawa, 1-173.
• Grasse J. E., 1951. Beaver ecology and management in the Rockies. J. Forest. 49, 3-6.
• Hägglund Å., Sjöberg G., 1999. Effects of beaver dams on the fish fauna of forest streams. Forest Ecol. Mgmt.115, 259-266.
• Hodkinson I. D., 1975a. Dry weight loss and chemical changes in vascular plant litter of terrestrial origin, occurring in a beaver pond ecosystem. J. Ecol. 63, 131-142.
• Hodkinson I. D., 1975b. Energy flow and organic matter decomposition in an abandoned beaver pond ecosystem. Oecologia 21, 131-139.
• Johnston C. A., Naiman R. J., 1987. Boundary dynamics of the aquatic-terrestrial interface: the influence of beaver and geomorphology. Landscape Ecol. 1, 47-57.
• Kornijów R., 2009. Research on hydrogenic ecosystems conducted in the research centre of Lublin. History and current status. [W:] Nature Netscape Monitoring Systems in the West Polesie Region. Chmielewski T., Sławiński C. (red.). Wyd. UP w Lublinie, Instytut Agrofizyki PAN.
• Kowalewski Z., 2007. Realizacja programów małej retencji w Polsce. Wrocław: Zeszyty naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Zeszyt 502 - Inżynieria środowiska. Wydawnictwo Akademia Rolnicza, Wrocław.
• Lahmer W., Pfutzner B., Ströbl B., 2001. Possible impact of land use changes on the water balance of semi-arid german river basins. Konferencja 'Sustainable use of land and water'. Brno, Czechy, 131-142.
• Lehner B., Czisch G., Vassolo S., 2005. The impact of global change on the hydropower potential of Europe: a model-based analysis. Energy Policy 33, 839-855.
• McDowell D. M., Naiman R. J., 1986. Structure and function of a benthic invertebrate stream community as influenced by beaver (Castor canadensis). Oecologia 8, 481-489.
• McRae G., Edwards C. J., 1994. Thermal characteristics of Wisconsin headwater streams occupied by beaver: implications for brook trout habitat. T. Am. Fish. Soc. 123, 641-656.
• Margolis B. E., Castro M. S., Raesly R. L., 2001. The impact of beaver impoundments on the water chemistry of two appalachian streams. Can. J. Fish. Aquat. Sci. 58, 2271-2283.
• Mioduszewski W., 2003. Mała retencja. Ochrona zasobów wodnych i środowiska naturalnego. Poradnik. Wydawnictwo IMUZ, Falenty, Kraków.
• Morita K., Yamamoto S., Hoshino N., 2000. Extreme life history change of white-spotted char (Salvelinus leucomaenis) after damming. Can. J. Fish. Aquat. Sci. 57, 1300-1306.
• Morris G. L., Fan J., 1998. Reservoir sedimentation handbook: design and management of dams, reservoirs and watershed for sustainable use. McGraw-Hill, New York.
• Parker M., Wood F. J., Smith B. H., Elder R. G., 1985. Erosional downcutting in lower order riparian ecosystems: have historical changes been caused by the removal of beaver? [W:] Technical Records. Riparian ecosystems and their management: reconciling conflicting uses. Johnson E. (red.). 1st n. American Riparian Conference, Tuscon, USA.
• Poff L. N., Hart D. D., 2002. How dams vary and why it matters for the emerging science of dam removal. Bioscience 52, 659-668.
• Pollock M. M., Heim M., Werner D., 2003. Hydrologic and geomorphologic effects of beaver dams and their influence on fishes. Am. Fish. Soc. Symp. 37, 213-233.
• Radtke G., Bernaś R., Dębowski P., Skóra M., 2010. Ichtiofauna małych cieków polskiego wybrzeża Bałtyku. Zeszyty Naukowe PZW 23, 79-96.
• Ray A. M., Rebertus A. J., Ray H. L., 2001. Macrophyte succession in Minnesota beaver ponds. Can. J. Bot. 79, 487-499.
• Robinson C. T., Uehlinger U., Monaghan M. T., 2003. Effects of a multi-year experimental flood regime on macroinvertebrates downstream of a reservoir. Aquat. Sci. 65, 210-222.
• Rolauffs P., Hering D., Lohse S., 2001. Composition, invertebrate community and productivity of a beaverdam in comparison to other stream habitat types. Hydrobiologia 459, 201-212.
• Rosell F., Bozsér O., Collen P., Parker H., 2005. Ecological impact of beavers Castor fibre and Castor canadensis and their ability to modify ecosystems. Mammal Rev. 35, 248-276.
• Schwab G., Schmidbauer M., 2003. Beaver (Castor fiber L., Castoridae) management in Bavaria. Denisia 9, 99-106.
• Scrimgeour G. J., Davidson R. J., Davidson J. M., 1988. Recovery of benthic macroinvertebrates and epilithic communities following a large flood, in an unstable, braided, New Zealand river. N. Zeal. J. Mar. Fresh. Res. 22, 337-344.
• Shuman J. R., 1995. Environmental considerations for assessing dam removal alternatives for river restoration. Regul. Rivers: Res. Mgmt. 11, 249-261.
• Smith D. W., Peterson R. O., Drummer T. D., Sheputis D. S., 1991. Over-winter activity and body temperature patterns in northern beavers. Can. J. Zool. 69, 2178-2182.
• Snodgrass J. W., Meffe G. K., 1999. Habitat use and temporal dynamics of backwater stream fishes in and adjacent to beaver ponds. Copeia 3, 628-639.
• Suzuki N., McComb B. C., 2004. Associations of small mammals and amphibians with beaver-occupied streams in the Oregon coast range. Northwest Sci. 78, 286-293.
• Waters T. F., 1995. Sediment in stream: sources, biological effects and control. Am. Fish. Soc. Monogr. 7, 1-249.