Breast milk is the most suitable nourishment for a newborn. After birth, the mammary glands produce colostrum, which is rich in proteins (including immunoglobulins). At later stages of lactation, the breast milk matures and changes its composition. Such changes are crucial to provide a young child with optimal conditions for proper development. Human milk contains lipids, proteins and carbohydrates as well as vitamins and minerals. Lipids are involved in the development of the entire nervous system, while proteins are essential for normal gastrointestinal and immunological function. Carbohydrates are responsible for the growth of intestinal microbiota and ensure resistance to microorganisms. Paediatricians recommend breastfeeding until the child is one year old, but this is not always possible. There are some conditions, concerning both mother and her child, for which breastfeeding is contraindicated. Such mothers may decide to use milk replacers based on cow’s milk. However, even the best milk replacer will never be as perfect for an infant as breast milk due to composition differences. This article summarises the current knowledge about the composition of breast milk and the role of its individual components as well as compares the properties of human and cow’s milk.
PL
Mleko matki to najwłaściwszy pokarm dla nowo narodzonego dziecka. Na początku gruczoły mlekowe produkują siarę, która jest bogata w białka (w tym przeciwciała), a wraz z czasem laktacji kobiece mleko stopniowo dojrzewa i zmienia swój skład. Ma to zapewnić młodemu organizmowi optymalne warunki do prawidłowego rozwoju. Mleko w swoim składzie obok tłuszczów, białek oraz węglowodanów zawiera również witaminy i minerały. Lipidy biorą udział w rozwoju całego układu nerwowego, proteiny zaś w odpowiednim funkcjonowaniu układu pokarmowego i immunologicznego. Węglowodany są odpowiedzialne za rozwój flory fizjologicznej jelit oraz odporność przeciwko drobnoustrojom. Pediatrzy rekomendują karmienie piersią do 12. miesiąca życia dziecka, jednak nie zawsze jest to możliwe. Zdarzają się stany, zarówno ze strony matki, jak i dziecka, w których jest to przeciwwskazane. W takiej sytuacji kobiety decydują się na zastosowanie mieszanek mlekozastępczych, opartych na mleku krowim. Jednak ze względu na różnice w składzie obu produktów nawet najlepsze mleko sztuczne nigdy nie będzie równie doskonałe dla niemowlęcia co pokarm naturalny. Artykuł podsumowuje aktualną wiedzę na temat składu mleka kobiecego i funkcji poszczególnych jego składników, a także porównuje właściwości mleka kobiecego oraz krowiego.
During the last 30 years, concentrations of toxic chlorinated organic pollutants, also known as persistent organic pollutants (POPs) in breast milk have markedly decreased. This holds true for dichlorodiphenyltrichloroethane (DDT), hexachlorobenzene (HCB), polychlorinated biphenyls (PCB), beta-hexachlorocyclohexane (beta HCH) and polychlorinated dibenzo-p-dioxines and dibenzofuranes (PCDD/F). However, residues and pollutants originating from new classes of chemical products which are produced in quantities of 100.000s up to millions of tons per year have spread ubiquitously and are partly released into environment: flame retardants, fragrances, plasticisers, perfluorated tensides, and bisphenol A. All these substances can be detected in breast milk in small to nearly insignificant concentrations. Acute and medium-term health problems due to breast feeding are not to be expected. There are no toxicological reasons which could be taken as arguments against breast feeding.
PL
W okresie ostatnich 30 lat w mleku matczynym znacznie zmalała koncentracja toksycznych chlorowcowych organicznych skażeń przez znane przetrwałe organiczne polutanty (POP). Odnosi się to do następujących związków: dichlorodiphenyltrichloroethane (DDT), hexachlorobenzene (HCB), polychlorinated biphenyls (PCB), beta-hexachlorocyclohexane (beta HCH) i polychlorinated dibenzo-p-dioxines i dibenzofuranes (PCDD/F). Jednak ich pozostałości oraz nowe polutanty pochodzące z nowych rodzajów związków chemicznych, które są wytwarzane w ilościach od 100.000 do miliona ton rocznie rozeszły się wszędzie i w części dostały się do środowiska: uniepalniacze, środki zapachowe, plastyfikatory, perfluorowane tenzydy, bisfenol A. Wszystkie te substancje mogą być wykrywane w mleku matczynym w małych, a nawet nieznacznych stężeniach. Ostre zatrucia albo dalsze następstwa zdrowotne wywołane karmieniem piersią nie są spodziewane. Nie ma przesłanek toksykologicznych, które uzasadniałyby obecność argumentów przeciwko karmieniu naturalnemu.
Human health is to a large extent a reflection of the nature of his diet. Eating habits of the Roma community is a result of different ethno-culture, higher degree of poverty, lack of education, unemployment and lack of knowledge about nutrition. Nutrition of the Roma children in many ways replicates the deficiencies and errors at their parents – mainly inadequate intake of fruit and vegetables, relatively low intake of milk and milk products, and in contrast, the diet is dominated by inappropriate consumption of meat, white bread, sugary drinks and sweets. Wrong is also low number of daily meals. A positive phenomenon is the higher proportion of breast-fed children in the comparison of the majority population, as well as its longer duration. Inadequacy of the diet, of course, along with other factors, reflects the different anthropometric parameters of Roma children, blood pressure and serum lipids.
PL
Zwyczaje żywieniowe społeczności romskiej wynikają z innej kultury etnicznej, wyższego poziomu biedy, brakującego wykształcenia, bezrobocia oraz braku poziomu wiedzy na temat żywienia. Odżywianie się dzieci romskich kopiuje nieprawidłowości odżywiania się ich rodziców – chodzi przede wszystkim o niedobory spożycia owoców i warzyw, stosunkowo niską podaż mleka i produktów mlecznych, i odwrotnie w posiłku dominuje konsumpcja niewłaściwych rodzajów mięsa, białego pieczywa, słodkich napojów i słodyczy. Niezadowalająca wydaje się też niska liczba codziennych posiłków. Pozytywnym zjawiskiem jest wyższy odsetek dzieci karmionych piersią w porównaniu do dzieci większościowej populacji, również dłuższy okres trwania karmienia. Nieadekwatność wyżywienia, oczywiście razem z kolejnymi czynnikami, odzwierciedla się w poszczególnych parametrach antropometrycznych romskich dzieci, wartościach ciśnienia krwi i lipidów surowicy.
INTRODUCTION: Infancy is the time lasting until completion of the first year of life. It is the most dynamic phase of mental and physical development of the child. One of the most important factors affecting the quality of this devel-opment is proper nutrition. The World Health Organization defines breastfeeding as the best and most appropriate way to feed infants in the first half – year of life . After this time, the child's diet should be expanded with complementary foods. In Poland in 2007, an infant feeding schedule was introduced, which takes into account the method of feeding as well as the time to introduce and type of additional products into the diet. The aim of the study was to assess com-pliance to the feeding schedule of introducing particular products into the infant diet, taking into consideration moth-ers' age, education and place of residence. MATERIALS AND METHODS: A survey was conducted among 283 women, mothers of children 13 to 24 months old, with the aid of the authors' own questionnaire concerning the realization of infant nutrition principles and subjective evaluation of the implementation of these recommendations. RESULTS: The conformity to the feeding schedule of introducing particular products into the diet of infants, regardless of their mothers' age, education and place of residence, was on a low level. Dairy products and sweet snacks were introduced by the polled women into the child's diet at the wrong month of their life . In addition, the respondents did not complement the infants’ diet with vitamin K at the recommended period of their life , i.e. from 2 weeks to the end of 3 months of age. In relation to the feeding schedule , the women better assessed their conformity of introducing particular products into the diet of infants, than it appeared from the survey. CONCLUSIONS: Due to the low assessment of compliance to the feeding schedule of introducing particular products into the diet of infants, systematic education of mothers in this range is necessary.
PL
WSTĘP: Okres niemowlęcy to czas do ukończenia pierwszego roku życia. Jest to najbardziej dynamiczna faza rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na jakość tego rozwoju jest prawidłowe odżywianie. Światowa Organizacja Zdrowia określa karmienie piersią jako najlepszy i najwłaściwszy sposób karmienia niemowlęcia w pierwszym półroczu życia. Po tym czasie dietę dziecka należy rozszerzyć o pokarmy uzupełniające. W Polsce w 2007 r. opublikowano schemat żywienia niemowląt, który uwzględnia sposób karmienia oraz czas i rodzaj wprowadzania do diety dodatkowych produktów. Celem pracy była ocena zgodności wprowadzania poszczególnych produktów do diety niemowląt w odniesieniu do schematu żywienia, z uwzględnieniem wieku, wykształcenia i miejsca zamieszkania ich matek. MATERIAŁ I METODY: Badanie przeprowadzono wśród 283 kobiet, matek 13–24-miesięcznych dzieci. Zastosowano autorski kwestionariusz ankiety dotyczącej realizacji zasad żywienia niemowląt i subiektywnej oceny realizacji tych zaleceń. WYNIKI: Zgodność wprowadzania poszczególnych produktów do diety niemowląt w odniesieniu do schematu żywienia, bez względu na wiek, wykształcenie i miejsce zamieszkania ich matek, była na niskim poziomie. Produkty mleczne oraz przekąski słodkie ankietowane matki wprowadzały do diety dziecka w nieodpowiednim miesiącu ich życia. Ponadto respondentki nie uzupełniały diety niemowlęcia witaminą K w zalecanym okresie, tj. od 2 tygodnia do ukończenia 3 miesiąca życia. W odniesieniu do schematu żywienia, kobiety lepiej oceniały zgodność wprowadzania przez siebie poszczególnych produktów do diety niemowląt niż wynikało to z przeprowadzonej ankiety. WNIOSKI: Z uwagi na niską ocenę zgodności wprowadzania poszczególnych produktów do diety niemowląt w odniesieniu do schematu żywienia, celowa jest systematyczna edukacja matek w tym zakresie.
Breastfeeding is a gold standard of feeding newborn and infants that brings optimal somatic- psychomotor development and cognitive ability. Mother milk is species specific for human infants and also their irreplaceable, optimal food. Every child has natural right for his mother milk. The act of breastfeeding itself, as a mode of mother-infants interaction, may favour cognitive development. Taking milk directly from the breast has profound effects on both mother and her child. According to WHO and AAP recommendations breastfeeding should be the only food during first 6 months of life, and after introduction of complementary, solid food, this should be prolonged up to 12 months or longer. Unique value of mother milk depends on many specific bioactive agents that create requirement for optimal somatic and mental development. It is the most optimal food for brain development. Breastfeeding is irreplaceable source of immunoglobulins, bioactive growth promoters and anti-inflammatory agents, live activated leukocytes and immunomodulatory agents as well. Longchain polyunsaturated fatty acids (LCPUFAs) in human milk have an effect on the chemical composition of the brain and enhance retinal and cortical function. This immunological properties are not to reconstruct on the formula. Specific properties of mother milk could significantly prevent or reducing the death rate of children under five. In this article short survey of breastfeeding concerning papers and the most important WHO, UNICEF worldwide recommendations, programs, declarations and strategies on the promotion, protection and support of breastfeeding and International Code of Marketing of Breast-milk Substitutes are presented.
PL
Karmienie piersią jest złotym standardem żywienia noworodków i niemowląt, zapewniającym optymalny rozwój somatyczny i psychoruchowy oraz zwiększenie funkcji poznawczych. Jest też prawem naturalnym dziecka i niezastąpionym sposobem odżywiania we wczesnym okresie życia. Rekomendacje Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Amerykańskiej Akademii Pediatrycznej (AAP) wskazują pokarm matki jako wyłączne pożywienie niemowlęcia przez pierwsze 6 miesięcy życia, z przedłużeniem, po wprowadzeniu żywienia uzupełniającego, co najmniej do końca pierwszego roku. Wyjątkowość pokarmu kobiecego polega na jego swoistości gatunkowej, wartościach immunologicznych, ochronnych oraz bioaktywnych czynnikach wzrostu. Te właśnie składniki pokarmu nie są możliwe do odtworzenia w mieszankach mlecznych. Obniżają one znacząco zachorowalność i śmiertelność niemowląt oraz małych dzieci. WHO uznaje karmienie piersią za zasadniczy czynnik zmniejszający śmiertelność dzieci do lat pięciu. Również sam akt ssania ma dobroczynny wpływ na matkę i karmione dziecko, przyczyniając się na drodze humoralno-zmysłowej do rozwoju emocjonalnego i poznawczego, poczucia spokoju i bezpieczeństwa. Prowadzone przez WHO w 6 krajach na 5 kontynentach badania rozwoju somatycznego dzieci karmionych piersią wykazały, że wszystkie dzieci rozwijają się podobnie. Karmienie piersią zostało uznane za normę i wszelkie osiągnięcia rozwojowe powinny być odnoszone do rozwoju tak żywionych dzieci. Badania te zaowocowały opracowaniem nowych (2007 r.) siatek centylowych rozwoju somatycznego. Przedstawiono krótki przegląd piśmiennictwa dotyczący wartości pokarmu, uwypuklając właściwości immunologiczne, czynniki bioaktywne, lipidy, w tym wielonienasycone kwasy tłuszczowe (DHA), podkreślając ich znaczenie dla budowy mózgu oraz siatkówki. Przedstawiono również powstałe z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia oraz Fundacji Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) najważniejsze rekomendacje, programy i strategie dla promocji, wspierania i upowszechniania karmienia piersią oraz kodeks marketingu produktów zastępczych zakazujący godzącą w proces laktacji reklamę produktów zastępujących mleko kobiece.
Breast-feeding ensures infants proper growth and neurodevelopment. It covers all qualitative and quantitative demands of term newborns. Breast-feeding brings several benefits for both a mother and a child, which is summarized in this paper. Seventy eight percent of mothers in Poland breastfeed for the first 4 months but only 56% keep breastfeeding longer. Ninety percent of children are breastfed during 48 hours after birth according to Polish Central Statistical Office data from the year 2004. The percentage is similar in all age groups between 0-14 years of age. Eighty eight percent of children are still breastfed after discharge. Eighty nine percent of children in these group are exclusively breastfed (without additional fluids). Exclusive breastfeeding is recommended for the first six months of child’s life. Breast- feeding should be continued during introduction of complementary food till the end of 12th month. Further breast-feeding should be maintained according to a mother’s and a child’s needs. The complementary feeding should not be introduced to infant diet before 17 weeks and delayed after 26 weeks of age. Four hundred units of vitamin D should be supplemented to the infant from the first day of life and 25 μg of vitamin K should be given from the 8th day of life to the end of the 3rd month.
PL
Mleko kobiece zapewnia niemowlęciu prawidłowy wzrost oraz rozwój psychofizyczny. Dla niemowląt urodzonych o czasie pokarm kobiety posiada optymalny skład co do jakości, ilości i proporcji składników. Karmienie piersią niesie ze sobą szereg korzyści zarówno dla matki, jak i dziecka, co podsumowano w niniejszym opracowaniu. W Polsce około 76% matek decyduje się na karmienie piersią przez pierwsze 4 miesiące życia dziecka, zaś tylko 56% matek wciąż karmi piersią po ukończeniu przez dziecko tego wieku. Według danych GUS z 2004 roku w ciągu pierwszych 48 godzin życia piersią było karmionych blisko 90% dzieci i liczba ta jest podobna dla wszystkich roczników w grupie 0-14 lat. Z ogólnej liczby badanych dzieci 88,1% było nadal karmionych piersią po wypisie ze szpitala. Niemal 89% dzieci w tej grupie karmiono wyłącznie piersią (tj. bez dopajania i dokarmiania). Zalecane jest karmienie dziecka tylko piersią do ukończenia przez nie 6. miesiąca życia. Po 6. miesiącu należy stopniowo wprowadzać pokarmy uzupełniające, aż do 1. roku życia. Dalsza kontynuacja karmienia piersią zależy od indywidualnych możliwości i potrzeb matki i dziecka. Nie ustalono górnego limitu dotyczącego czasu trwania karmienia piersią. Pokarmy uzupełniające powinny być wprowadzane nie wcześniej niż w 17. i nie później niż w 26. tygodniu życia dziecka. Jeśli nie jest możliwe karmienie bezpośrednie, dziecko należy karmić pokarmem odciąganym. U niemowląt karmionych piersią należy stosować suplementację doustną witaminy K w dawce 25 μg od 8. doby do 3. miesiąca życia oraz witaminy D w dawce 400 jednostek od pierwszych dni.
Exclusive or full breast-feeding for about 6 months is a desirable goal. Complementary feeding (solid foods and liquids other than breast milk or infant formula and follow-on formula) should not be introduced before 5 months and not later than 7 months. There is no convincing scientific evidence that avoidance or delayed introduction of potentially allergenic foods, such as fish and eggs, reduces allergies either in infants considered at increased risk for the development of allergy or in those not considered to be at increased risk. Infants who are born at term usually have sufficient iron stores until 4 to 6 months of age. It is recommended that exclusively breastfed term infants receive an iron supplementation of 1 mg/kg per day, starting at 4 months of age and continued until appropriate iron-containing complementary foods have been introduced. The preterm infant (<37 weeks’ gestation) who is fed human milk should receive a supplement of elemental iron at 2 mg/kg per day starting by 1 month of age and extending through 12 months of age. Cow’s milk is a poor source of iron and should not be used as the main drink before 12 months, although small volumes may be added to complementary foods form the age 11-12 months. It is prudent to avoid both early (<4 months) and late (>7 months) introduction of gluten, and to introduce gluten gradually while the infant is still breastfed, inasmuch as this may reduce the risk of celiac disease, type 1 diabetes mellitus, and wheat allergy.
PL
Karmienie piersią powinno trwać co najmniej przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Posiłki uzupełniające (pokarmy stałe oraz płynne inne niż mleko kobiece, mieszanki, mleko zastępcze) należy wprowadzać nie wcześniej niż w 5., ale nie później niż w 7. miesiącu życia. Nie ma przekonujących danych naukowych, iż unikanie lub późne wprowadzanie pokarmów potencjalnie alergizujących (takich jak ryby czy jajka) zmniejsza rozwój alergii – ani u dzieci predysponowanych do alergii, ani u dzieci z obciążonym wywiadem rodzinnym. Niemowlęta urodzone o czasie zazwyczaj posiadają wystarczający zapas żelaza do 4.-6. miesiąca życia. Zaleca się, aby dzieci urodzone o czasie karmione wyłącznie piersią otrzymywały suplementację żelazem w dawce 1 mg/kg/dobę po 4. miesiącu życia, do czasu podaży żelaza z pokarmów uzupełniających. Wcześniaki (urodzone <37. tygodnia ciąży), które karmione są mlekiem matki, powinny otrzymywać suplementację żelazem w dawce 2 mg/kg/dobę od 1. do 12. miesiąca życia. Mleko krowie jest ubogie w żelazo i nie należy go podawać jako główny posiłek dzieciom przed ukończeniem 12. miesiąca życia, chociaż niewielkie ilości w postaci przetworów mlecznych mogą niemowlęta otrzymywać już od 11.-12. miesiąca życia. Gluten do diety niemowląt należy wprowadzać nie wczesnej niż przed 4., ale nie później niż w 7. miesiącu życia, stopniowo, małymi porcjami, w trakcie karmienia piersią, gdyż takie postępowanie zmniejsza ryzyko rozwoju choroby trzewnej, cukrzycy typu 1 i alergii na pszenicę.
Breastfeeding neonates and infants has been shown to improve baby health and intellectual development. World Health Organization (WHO) strongly recommends exclusive breastfeeding for the first six months of life starting within an hour of birth. At six months, other foods should complement breastfeeding, which appears to be the best additional nutrition, for up to two years or more. Recently many researches underline breastfeedingfs protective effect against many maternal pathologies, and that skipping the lactation phase would be problematic for mothersf health. Advantages of breastfeeding for mothers include early (during postpartum period) and late beneficial effects. Right after birth breastfeeding helps mothers to recover by accelerating uterine involution, preventing from massive bleeding and iron deficient anaemia. Early breastfeeding also protects mothers from postpartum depression, enhances maternal.infant bonding and empathic behaviour, and improves quality of disrupted at that time sleep. Late advantages include lowering the risk of: some types of cancer (breast cancer, endometrial cancer, ovarian cancer), cardiovascular disorders (coronary artery disease, hypertension), metabolic disorders (diabetes, glucose intolerance, obesity, hyperlipidaemia, hyperinsulinemia), rheumatoid arthritis, and osteoporosis. Long lasting lactation and breastfeeding are also related with economic benefits and free natural contraception. This paper summarizes the published studies related to breastfeeding and mother health outcomes.
PL
Powszechnie wiadomo, że karmienie piersią pozytywnie wpływa na zdrowie dziecka oraz jego rozwój intelektualny.światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) zaleca rozpoczęcie karmienia piersią od pierwszej godziny po porodzie i jego kontynuację przez okres co najmniej 6 miesięcy, a w miarę urozmaicania diety dziecka rekomenduje utrzymanie tego sposobu żywienia mniej więcej do 2. roku życia, traktując mleko matki jako najlepszy jakościowo pokarm uzupełniający. Coraz częściej podkreśla się protekcyjną rolę karmienia naturalnego w rozwoju różnych chorób u matek oraz potencjalne skutki unikania przedłużonej laktacji. Wydaje się, że korzyści dla matki mają charakter wczesny (podczas połogu) oraz długofalowy. Tuż po porodzie karmienie piersią przyspiesza obkurczanie macicy, zapobiega nadmiernej utracie krwi, chroni przed niedokrwistością z niedoboru żelaza, przeciwdziała wystąpieniu depresji poporodowej, umacnia więź matka – dziecko oraz poprawia zaburzoną w tym okresie jakość snu. Korzyści długofalowe wiążą się z obniżeniem ryzyka wystąpienia niektórych chorób nowotworowych (rak sutka, rak endometrium, rak jajnika), chorób sercowo‑naczyniowych (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze), zaburzeń metabolicznych (cukrzyca, nietolerancja glukozy, otyłość, hiperlipidemia, hiperinsulinemia), reumatoidalnego zapalenia stawów czy osteoporozy. Przedłużenie okresu laktacji i karmienia piersią ma również wymierną korzyść ekonomiczną i stanowi darmową naturalną antykoncepcję. Poniższa praca podsumowuje aktualny stan wiedzy na temat wpływu karmienia piersią na zdrowie matek karmiących.
The non-specific enteritis include ulcerative inflammation of the large intestine and the Crohn’s disease. As the peak of incidence of the diseases is between 15 and 35 years old and these concerns people in procreative period, some questions and doubts on the influence of the diseases and their treatment on fertility, the course of gestation, labour and the safety of breast feeding are born. In the paper, some rules on the treatment of nonspecific enteritis in males and females planning having offspring as well as pregnant and feeding females are showed. It should be underlined that non-specific enteritis are not contraindication to become pregnant. Gestation also does not constitute indication for the non-specific enteritis treatment interruption. It should be underlined that gestation is not indication for the non-specific enteritis treatment interruption as their exacerbation relates to higher risk for offspring than implementation of an invasive but successful treatment. The disease activation increases the risk of miscarriage, preterm labours and intrauterine death of foetus. Continuous pharmacotherapy of the enteritis with non-carcinogenic substances has great influence on the birth of a healthy child. The best time to become pregnant is the period after at least 3 months of the disease remission. At the time of gestation planning, folic acid supplementation is indicated.
PL
Do nieswoistych zapaleń jelit zaliczamy wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna. Ponieważ szczyt zapadalności na te choroby przypada między 15. a 35. rokiem życia, a więc dotyczy osób w okresie prokreacyjnym, rodzi się szereg pytań i wątpliwości na temat wpływu tych schorzeń oraz ich leczenia na płodność, a także przebieg ciąży, porodu i ewentualne bezpieczeństwo późniejszego karmienia piersią. W opracowaniu zostały przedstawione zasady leczenia nieswoistych zapaleń jelit u mężczyzn oraz u kobiet planujących posiadanie potomstwa, jak również kobiet będących w ciąży i karmiących. Należy podkreślić, że sam fakt rozpoznania nieswoistych chorób zapalnych jelit nie jest bezpośrednim przeciwwskazaniem do zajścia w ciążę. Ciąża nie stanowi również wskazania do przerwania leczenia tych chorób, tj. nieswoistych zapaleń jelit, gdyż zaostrzenie ich przebiegu wiąże się z większym ryzykiem dla potomstwa w porównaniu z niebezpieczeństwem wynikającym z wdrożenia nawet agresywnego, a skutecznego leczenia. Aktywacja tych chorób zwiększa zarówno ryzyko poronień, jak i porodów przedwczesnych oraz wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Nieprzerwana farmakoterapia nieswoistych zapaleń jelit środkami niemającymi działania karcynogennego ma istotny wpływ na urodzenie zdrowego dziecka. Optymalnym czasem do zajścia w ciążę w takim przypadku jest okres po trwającej przynajmniej 3 miesiące remisji choroby. W okresie planowania ciąży zaleca się suplementację kwasu foliowego.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.