Search results

Sort By:

Limit search:

Największe erupcje wulkaniczne na ziemi

100%

Awdankiewicz M.

Kosmos

2011

vol. 60

issue 3-4

227-234

Do najważniejszych wskaźników umożliwiających określanie rozmiarów erupcji wulkanicznych należą: ilość materiału piroklastycznego wyrzuconego w czasie erupcji (objętość tefry); objętość magmy - objętość produktów erupcji z pominięciem ich porowatości (ang. Dense Rocvk Equivalent, DRE); oraz magnituda, M - definiowana jako logarytm dziesiętny z masy magmy minus 7. Objętość tefry jest podstawą skali eksplozyjności wulkanicznej (ang. Volcanic Explosivity Index, VEI), w której najsłabsze erupcje (VEI=0), wyrzucają < 10-5km3 tefry, a najsilniejsze (VEI=8) odpowiadają wyrzutowi > 103km3 tefry. Wybuch wulkanu Tambora na Sumatrze w 1815 r. (objętość tefry =160km3, VEI=7, DRE=50km3, M=7.3) stanowił najsilniejszą erupcję eksplozyjną w czasach historycznych. Największe historyczne wylewy lawy miały miejsce na Islandii, np. ze szczeliny Laki w 1783 r. (DRE=15km3, M=6.5). Te niemal współczesne erupcje stanowiły skromną próbkę możliwości natury. Ludzkość nie doświadczyła dotąd największych możliwych erupcji, które powodują zniszczenia terenów o rozmiarach kontynentu i globalne zmiany klimatyczne. Supererupcje kalder La Garita w USA 28 mln lat temu (DRE=4500 km3, M=9.2) oraz Toba na Sumatrze 74 tys. lata temu (DRE=2700km3, M=8.8) były, odpowiednio, 90 i 54 razy silniejsze od erupcji Tambora. Ostatnio udokumentowano ślady jeszcze potężniejszych erupcji na obszarach tzw. wielkich prowincji magmowych. Na Dekanie stwierdzono największe wylewy lawy (DRE=9300km3, M=9.4) o wieku 64.8 mln lat, a w prowincji Parana-Etendeka rozpoznano największe ignimbryty, produkty wielkich erupcji eksplozyjnych (DRE do 8587 km3, M do 9.3) o wieku 132 mln lat. Erupcje o takiej skali zbliżają się zapewne do największych możliwych na naszej planecie, co uwarunkowane jest możliwością rozwoju odpowiednio dużych zbiorników magmy w skorupie Ziemi.

The most important indices of volcanic eruption size include: erupted pyroclastic material volume (tephra volume); magma volume - the volume of euptive products excluding their porosity (Dense Rock Equivalent, DRE); and the magnitude, M - defined as the common logarithm of erupted magma mass minus 7. The tephra volume is the basis of the Volcanic Explosivity Index (VEI) scale. The weakest eruptions (VEI=0) produce < 10-5km3 of tephra, whereas the strongest (VEI=8) erupt > 103km3 of tephra. Eruption of Tambora in 1815 (tephra volume = 160km3, VEI=7, DRE=50km3, M=7.3) was the strongest explosive eruption in historical times. The largest historical lava effusions occurred on Iceland, e.g. from the Laki fissure in 1783 (DRE=15km3, M=6.5). These almost recent eruptions were only modest samples of nature's powers. Mankind has not yet witnessed the largest possible eruptive events, which devastate continent-sized terrains and result in global climatic changes. Supereruptions of La Garita caldera, Colorado, USA, at 28 Ma (DRE=4500 km3, M=9.2) and Toba, Sumatra, at 74 ka (DRE=2700km3, M=8.8) were 90 and 50 times, respectively, stronger than Tambora. Products of even more powerful eruptions were recently recognized in areas of so called Large Igneous Provinces (LIPs). Largest lava effusions (DRE=9300km3, M=9.4) dated at 64.8 Ma were recognized at Deccan, and largest ignimbrites (deposits of giant explosive eruptions), dated at 132 Ma, were identified at the Parana-Etendeka province. Eruptions of that size approach the limit of largest eruptions possible on our planet, which is probably determined by the ability of formation of crustal magma reservoirs large enough.

Historia geologiczna aktywności wulkanicznej na obszarze polski

63%

Krzemińska E., Awdankiewicz M.

Kosmos

2011

vol. 60

issue 3-4

261-275

W czasach historycznych erupcje wulkanów oraz ich niszczące skutki nie przejawiały się w Polsce, ponieważ terytorium kraju znajduje się w centrum stabilnej płyty euroazjatyckiej. Jednakże liczne ślady dawnej aktywności wulkanicznej odnaleźć można w zapisie skalnym bardziej odległych w czasie epok na terenach każdego z kilku regionów geologicznych Polski: północno-wschodniego, związanego z prekambryjskim kratonem wschodnioeuropejskim, południowo- zachodniego, związanego z waryscyjską strefą Sudetów i południowego, związanego z zachodnimi Karpatami. Wulkanizm odzwierciedlał różne stadia wzmożonej aktywności tektonicznej i rozwój procesów tektoniki płyt w okresie ostatnich 2 mld lat. Najstarsze ślady wulkanizmu stwierdzone zostały w regionie Podlasia i Mazowsza, gdzie w wierceniach na głębokości ponad 1 km występują pogrążone i zmetamorfizowane lawy paleoproterozoicznych (1,84-1,80 mld lat) wulkanów związanych z łukiem wulkanicznym i dawną strefą subdukcji. Kolejny epizod wulkanizmu miał miejsce pod koniec prekambru 0,552 mld lat temu. W tym czasie, w rozległym systemie basenów ryftowych związanych z otwieraniem się wschodniej części oceanu Iapetus powstawały potężne pokrywy bazaltowe i piroklastyki. Te formacje wulkanogeniczne rozciągają się od wschodniej Polski, przez Wołyń na terytorium Ukrainy, do Mołdawii i Białorusi i reprezentują najniższą poziomo zalegającą i niezmetamorfizowaną osadową pokrywę podłoża krystalicznego. Młodsze przejawy wulkanizmu znajdujemy w skałach południowo-zachodniej Polski, szczególnie w Sudetach. Wulkanizm staropaleozoiczny (kambr-dewon) wiązał się z rozwojem kontynentalnych stref ryftowych, a później basenów oceanicznych. Świadectwem tych procesów są m.in. bazaltowe lawy poduszkowe Gór Kaczawskich i Pogórza Kaczawskiego oraz sudeckie ofiolity, w tym ofiolit Ślęży. Pod koniec paleozoiku, końcowym akcentem orogenezy waryscyjskiej i kolizji paleokontynentów Laurazji i Gondwany był intensywny wulkanizm o wieku ok. 300 mln lat. Liczne relikty stosunkowo niewielkich wulkanów zbudowanych z law i tufów ryolitowych i trachyandezytowych występują w seriach skalnych karbon i permu w rejonie Świerzawy, Wałbrzycha, Nowej Rudy. Najmłodszy wulkanizm w erze kenozoicznej wiązał się z rozwojem niewielkich, wewnątrzpłytowych, kontynentalnych stref ryftowych na północnym przedpolu Alp. Między 31 a 4 mln lat temu na Dolnym Śląsku powstało kilka pól wulkanicznych z licznymi bazaltowymi pokrywami law i stożkami wulkanicznymi, np. w rejonie Złotoryi. Z tego okresu pochodzą również wystąpienia andezytów w Pieninach. Pod względem genezy skały te są odmienne od bazaltów Dolnego Śląska i wiążą się z późnymi procesami górotwórczymi na obszarze Karpat. W bliskiej przyszłości raczej nie należy spodziewać się erupcji wulkanów w bezpośrednim sąsiedztwie naszego kraju. Jednak niedawny wybuch wulkanu Eyjafjallajökull na Islandii w 2010 r. dowiódł, że nawet niezbyt silne erupcje w bardziej odległych regionach mogą poważnie wpływać na funkcjonowanie współczesnej gospodarki i codzienne życie również w Polsce.

Volcanoes and the potentially devastating effects of their eruption have not occurred in historical times in Poland, since the country is located in the middle of the stable Eurasian plate. However, various indications of ancient volcanism are found within each of the main geological regions of Poland: in the north-eastern region, connected with the Precambrian East European Craton, in the south-western area related to the Variscan units of the Sudetes, and in the southernmost part related to the Western Carpathians. Volcanism reflected various episodes of increased tectonic activity and plate tectonic processes during the last two billion years. The oldest evidence of volcanism is found in the Podlasie and Mazowsze regions, where buried and metamorphosed lavas erupted from Paleoproterozoic (1.84-1.80 Ga) volcanoes related to an ancient volcanic arc and subduction zone have been documented by drilling to a depth of about 1 km. The next event took place at the end of the Precambrian at 0.552 Ga. At that time, large volume flood basalts and pyroclastic rocks were extruded in an extensive system of rift basins related to the opening of the eastern part of the Iapetus Ocean. These volcanic formations extend from eastern Poland through Volhyn at the Ukrainian territory, to the present day Moldova and Belarus and represent the lowermost, flat-lying and unmetamorphosed sedimentary cover of the crystalline basement. Evidence of younger volcanism is found in rocks of south-western Poland, in particular in the Sudetes. Old Palaeozoic volcanism was related to the development of continental rift zones and, later, oceanic basins. The record of these processes in provided by, for example, basaltic pillow lavas of the Kaczawa Mts. and Foreland and by the Sudetic ophiolites, including the Ślęża Ophiolite. Near the end of the Palaeozoic, the final stages of the Variscan orogeny and the collision of the Laurasia and Gondwana palaeocontinents included widespread volcanism at ca. 300 Ma. Abundant relics of relatively small volcanoes composed of lavas and tuffs of rhyolitic and trachyandesitic composition occur in Carboniferous and Permian successions near Świerzawa, Wałbrzych and Nowa Ruda. The youngest, Cenozoic volcanism can be linked to the development of small, continental intraplate rift zones in the northwestern foreland of the Alps. In Lower Silesia, e.g. near Złotoryja, several volcanic fields with basaltic lavas and cones developed at that time, between 31 and 4 Ma. Andesites of the Pieniny range in southern Poland are of similar age, although genetically different and related to post-orogenic processes in the Western Carpathians. Volcanic eruptions in close proximity to Poland are unlikely in the near future. However, the recent eruption of the Eyjafjallajökull volcano in Iceland in 2010 shows that even relatively small eruptions in more distant areas may seriously affect the modern economy and everyday life in Poland.

Refine search results

2 Kosmos

2 2011

2 Awdankiewicz M.

1 Krzemińska E.

Search results

Największe erupcje wulkaniczne na ziemi

Historia geologiczna aktywności wulkanicznej na obszarze polski