Search results

1

Charakterystyka statystyczna potencjalnych i rzeczywistych zasobów naturalnych roślin naczyniowych ze szczególnym uwzględnieniem gatunków leczniczych na terenie ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych: „Park Miejski Knurów”, „Park Szczygłowice” k. Knurowa i „Czerwionka – Dębieńsko Las” w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (GOP)

100%

Jędrzejko K., Nikiel A.

Annales Academiae Medicae Silesiensis

|

2010

|

vol. 64

|

issue 3-4

26-41

EN

The studied recreation centres: „Park Miejski Knurów”, „Park Szczygłowice” near Knurów and „Czerwionka – Dębieńsko Las” are situated in Upper Silesia, within Upper Silesian Industrial Area in southern Poland (Fig. 1 and 2). Many areas in this region were infl uenced mainly by mining and metallurgical industries. In many places it led to a serious deterioration of the condition of the fl ora and its habitat. MATERIAL AND METHODS Bibliographical studies and local vegetation research that have been carried out in the vegetation season 2008–2009 in the area of the three recreation resorts, allowed a detailed ecological analysis of the fl ora and evaluation of the natural resources of vascular plants, including medicinal plants. An alphabetical list of species of the vascular fl ora was carried out, with regard to the resorts mentioned. A detailed statistical analysis contains important features related to: 1 – the use of the species in a given category of health care and homeopathy, 2 – the possibility of acquiring a given kind of medicinal raw material, 3 – the diversity of species as regards pharmacological infl uence, 4 – the diversity of fl ora as regards biologically active content of endogenic chemical substances, including medicinal agents, 5 – a group of other functional features included in an inventory of plant species. The gained results have been presented in histograms (Fig. 3–10). RESULTS As a result of the research we have confi rmed the existence of 373 species of vascular plants (=100%), where 308 species are medicinal plants and 123 species (33%) are used in homeopathy. There are 6 species protected by the law. 2 of them are fully protected and 4 species are partially protected. CONCLUSION The studied recreation areas are characterized by a considerably high degree of species diversity. Such factors as the infl uence of environmental conditions on the plant raw material have to be considered and therefore, the material cannot be used for pharmaceutical purposes. Nevertheless, thanks to its vegetation diversity, the examined area is a natural gene bank for medicinal plants. Abundant populations of many of them

PL

Niniejsza praca dotyczy oceny jakościowej gatunków roślin naczyniowych Tracheophyta ze szczególnym uwzględnieniem flory leczniczej – na trzech wybranych terenach, zachowujących znaczną naturalność środowiska przyrodniczego w Rybnickim Okręgu Węglowym (ROW), stanowiącym południową część Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (Ryc. 1, 2). Dotąd region rybnicki nie był jeszcze, nawet fragmentarycznie badany pod względem oceny naturalnych zasobów gatunków leczniczych. Analizy florystyczne prowadzili autorzy w terenie w okresach wegetacyjnych (w latach 2008 i 2009), przy czym szczególną uwagę zwracano na częstość występowania i udział roślin leczniczych na badanych terenach – w kontekście zróżnicowania jakościowego zajmowanych przez nie siedlisk życiowych oraz obserwacji objawów negatywnego wpływu na te rośliny czynników antropopresyjnych typu przemysłowego. Badania te dotyczyły wybranych obszarów, jakie stanowiły trzy ośrodki rekreacyjno-wypoczynkowe i ich strefy otulinowe tj. „Park Szczygłowice” i „Park Miejski Knurów”, które leżą w granicach administracyjnych miasta Knurowa, oraz „Czerwionka-Dębieńsko Las” w Czerwionce w powiecie rybnickim w południowej Polsce (Ryc. 1, 2). Obszary objęte eksploatacją górniczą na obszarze ROW-u cechuje znaczny zakres odkształceń antropogenicznych środowiska naturalnego, zwłaszcza abiotycznego (antropogenizacja siedlisk), które powstały w efekcie wieloletniej, intensywnej działalności wydobywczej węgla kamiennego. Omawianą florę gatunków naczyniowych badano na obszarach przystosowanych do celów rekreacyjnych, które zachowują większą naturalność, a także w obrębie stref otulinowych takich enklaw. MATERIAŁ I METODY Badania florystyczne i obserwacje ekologiczne oraz wstępne analizy fitosocjologiczne metodą Brauna-Blanqueta [1, 2, 3] prowadzone były w terenie w sezonach wegetacyjnych w latach 2008 i 2009. Dotyczyły one przede wszystkim oceny bogactwa naturalnych zasobów genowych/gatunkowych roślin naczyniowych w szacie roślinnej trzech badanych obszarów rekreacyjno-wypoczynkowych oraz ich otulin (Ryc. 1 i 2). Oprócz dokonanej w terenie wnikliwej analizy florystycznej, polegającej na szczegółowej inwentaryzacji gatunków roślin naczyniowych (spisy florystyczne), wykonano również obszerny zbiór alegatów zielnikowych (ponad 500 arkuszy). Podczas prac laboratoryjnych dokonano ostatecznej weryfikacji taksonomicznej krytycznych, trudnych do indentyfikacji w warunkach polowych gatunków i ich niższych taksonów. Dokumentację zielnikową złożono w Zielniku Naukowym Katedry i Zakładu Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa Wydziału Farmaceutycznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (ul. Ostrogórska 30, 41-200 Sosnowiec), a następnie przekazano do centralnego w Polsce Zielnika Naukowego Instytutu Botaniki PAN im. W. Szafera w Krakowie. Podstawową bazę danych wykorzystanych do interpretacji statystycznych stanowiły wyniki pochodzące z dwuletnich badań własnych autorów niniejszego artykułu. Przy czym uwzględniono również inne dostępne informacje o charakterze przyczynkowym zamieszczone w opublikowanych artykułach źródłowych lub w autoryzowanych, lecz nieopublikowanych materiałach i raportach, bądź też w zleconych ekspertyzach badawczych, które udostępniły lokalne urzędy gminne [4]. Na tej podstawie dokonano oceny naturalnych zasobów oraz bioróżnorodności flory gatunków naczyniowych (= paprotniki, nasienne). Podjęto również próbę określenia zakresu synantropizacji szaty roślinnej na badanych terenach. Wykaz pełnego składu gatunkowego flory naczyniowej ze szczególnym uwzględnieniem gatunków leczniczych wraz z komentarzami zamieszczono w czasopiśmie Farmacja Polska, Nr 12, 2010 – w druku [5]. Ze względu na znaczną obszerność materiału, w niniejszym artykule zwrócono przede wszystkim uwagę na przedstawienie danych florystycznych o charakterze ilościowym. Zilustrowano je licznymi histogramami (Ryc. 3–11) wraz z załączonymi objaśnieniami i interpretacjami o charakterze merytorycznym. CEL BADAŃ I PODRZĘDNE ZADANIA BADAWCZE Podstawowym celem niniejszego opracowania było dokonanie szczegółowej oceny ilościowej naturalnych zasobów gatunków flory naczyniowej, ich cech indywidualnych, które wskazują na posiadane przez nie właściwości lecznicze oraz nierzadko wiele innych zastosowań użytkowych [6–24]. Aby zrealizować wyznaczony, główny cel badawczy, niezbędne stało się także wykonanie licznych zadań o charakterze podrzędnym. Są to między innymi: 1. Zebranie materiałów źródłowych dotyczących historii osadnictwa oraz rozwoju industrializacji, a także degradacyjnego wpływu czynników antropopresyjnych na naturalne warunki przyrodnicze tego obszaru, a zwłaszcza szatę roślinną i jej siedliska życiowe. 2. Zebranie danych dotyczących oceny specyfiki zagrożenia antropopresyjnego środowiska przyrodniczego badanego obszaru przez wpływ różnych czynników gospodarczych, głównie wielkoprzemysłowych. 3. Przedstawienie charakterystyki aktualnego stanu środowiska naturalnego omawianego terenu i jego walorów rekreacyjno-wypoczynkowych – w kontekście bioróżnorodności florystyczno- fitosocjologicznej badanej szaty roślinnej oraz występującej na tym obszarze flory leczniczej. 4. Wykonanie szczegółowej inwentaryzacji gatunków roślin naczyniowych występujących w badanych rejonach wymienionych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych [5] wraz z ich charakterystyką morfologiczną (Ryc. 3 i 4). 5. Wskazanie różnych, indywidualnych właściwości użytkowych gatunków badanej flory naczyniowej – na podstawie danych zaczerpniętych z literatury specjalistycznej, a w szczególności takich, które wskazują na ich praktyczne wykorzystanie w określonej kategorii lecznictwa alopatycznego, tj. oficjalnego/akademickiego i oficynalnego lub dotyczących ich wykorzystania w medycynie ludowej oraz homeopatii [15, 28, 36]; (Ryc. 6–10). WYNIKI W efekcie przeprowadzonych badań florystycznych stwierdzono występowanie 373 taksonów roślin naczyniowych Tracheophyta, w tym 308 (83%) alopatycznych gatunków leczniczych Planta medicae, oraz niezależnie 123 gatunków (33%), które znajdują zastosowanie w homeopatii. Do takich właściwości należą przede wszystkim: – częstotliwość/frekwencja występowania poszczególnych gatunków oraz ich niższych taksonów na badanych terenach oraz zakres zagrożenia naturalnych stanowisk występowania poszczególnych gatunków roślin i ich siedlisk – w skali kraju i regionu Górnego Śląska [25–26]. Dotyczy to także zakresu zagrożenia gatunków przez antropopresję, a w przypadku roślin objętych gatunkową ochroną prawną – ich statusu ochronnego w Polsce [26]. Uwzględniono również dane dotyczące przynależności wszystkich gatunków flory naczyniowej do danych form życiowych, jak i określono ich typ ekologiczny (biocenologiczny) [27]. – możliwości praktycznego wykorzystania różnych gatunków roślin jako naturalnego źródła substancji leczniczych/leków stosowanych w ziołolecznictwie alopatycznym [17, 28–38] oraz homeopatii [15, 18]. – przydatności terapeutycznej gatunku macierzystego jako źródła surowca leczniczego z uwzględnieniem występujących w nim głównych endogennych substancji biologicznie aktywnych/ związków chemicznych oraz specyfiki działania farmakologicznego wyciągów pochodzących z danego surowca i określonego gatunku rośliny (jak np. korzeń, kłącze, kwiat, owoc, nasiono itp.) [17, 28–38]. – ochronie prawnej w Polsce podlega jedynie 6 gatunków, z których 2 objęte są ochroną ścisłą, a 4 częściową. WNIOSKI Charakteryzowane obszary rekreacyjno-wypoczynkowe cechuje dość bogate zróżnicowanie gatunkowe roślin naczyniowych, a także znaczny potencjał surowcowy gatunków leczniczych (83% gatunków flory naczyniowej). Niniejsze badania waloryzacyjne pozwoliły ukazać znaczną różnorodność gatunkową w obrębie flory leczniczej występującej na tym terenie. Florę badanych obszarów należy traktować jako naturalny bank genów. Natomiast występowanie obfitych populacji wielu leczniczych gatunków stanowi potencjalne źródło pozyskiwania nasion i rozmnóżek wegetatywnych, które można przenieść z obszaru ROW-u do upraw leżących poza tym regionem, czyli z dala od terenu intensywnie skażonego emisjami pochodzenia wielkoprzemysłowego. Poza niektórymi gatunkami występującymi w stanie dzikim, bezpośrednie wykorzystanie większości surowców dostarczanych przez występujące na omawianym terenie lecznicze rośliny macierzyste w celu samoleczenia (jak np. napary, odwary, maceraty itp.), ze względu na znaczny zakres chemicznego zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego (kontaminacja skażeń poprzemysłowych), jak na razie, bez uprzedniej diagnostyki toksykologicznej danego surowca roślinnego, nie wydaje się możliwe. W efekcie niniejszych badań, na wybranych terenach rekreacyjnych stwierdzono stanowiska występowania licznej grupy gatunków roślin naczyniowych (łącznie 308 gat. wraz z niższymi taksonami), w tym wiele odnotowanych po raz pierwszy na omawianym terenie. Szczegółową analizą statystyczną objęto grupę cech gatunkowych oraz użytkowych, istotnych ze względu na ich indywidualne osobnicze właściwości chemiczne i farmakologiczne, a także ich alopatyczne oraz homeopatyczne. wykorzystanie terapeutyczne. W postaci histogramów przedstawiono: 1 – wykorzystanie gatunków roślin w danej kategorii lecznictwa alopatycznego, w tym oficjalnego (surowce farmakopealne i oficynalne) oraz w medycynie tradycyjnej/ludowej, a także w homeopatii, 2 – określono dostępność gatunkową w zakresie potencjalnej i rzeczywistej możliwości pozyskiwania danych typów surowca leczniczego, 3 – przedstawiono zróżnicowanie liczbowe gatunków pod względem ich oddziaływania farmakologicznego na ustrój człowieka i zwierząt hodowlanych, 4 – zróżnicowanie gatunków flory naczyniowej pod względem zawartości endogennych, biologicznie aktywnych substancji chemicznych, w tym o zdefiniowanych w specjalistycznej literaturze działaniach leczniczych. Uwzględniono również kilkanaście innych, pozostałych cech o charakterze użytkowym, przy czym zwrócono także uwagę na obecność w badanej fl orze gatunków znajdujących wykorzystanie przemysłowe i ozdobne oraz użytkowe w gospodarstwie człowieka.

2

Ocena zasobów gatunkowych flory naczyniowej obszarów rekreacyjno-wypoczynkowych „Rów Murckowski” – Katowice-Murcki, „Stawy Błotne” – Tychy-Czułów i „Jezioro Łysina” – Bieruń, ze szczególnym uwzględnieniem udziału roślin leczniczych

100%

Jędrzejko K., Kmiecik M.

Annales Academiae Medicae Silesiensis

|

2009

|

vol. 63

|

issue 4

53-66

EN

INTRODUCTION The study areas: three recreation centres – Jezioro Łysina, Stare Błotne and Rów Murckowski have undergone extensive change as a result of intense long-term activity of the mining (mainly coal mining) industry. The paper presents an overview of the three recreation centres mentioned, including their geographical location, administrative data, historical information, environmental characteristics and up-to-date plant distribution and the characteristics of the vegetation of the study areas situated in the centre of Górnośląski Okręg Przemysłowy (GOP – Upper Silesian Industry Area) MATERIAL AND METHODS The paper includes a list of species based on studies of vegetation carried out in vegetation seasons 2005 and 2006 in the study areas and on literature studies concerning environmental characteristics of the study area and the studies of vascular flora to date. A multi-aspect statistical analysis concerning the vascular fl ora has been carried out and the results have been presented in the form of histograms. RESULTS In the study areas the occurrence of 406 vascular plant species Tracheophyta has been confi rmed, among which 338 species have medicinal properties and 142 are used in homeopathy. 11 species are protected by law (4 strictly and 7 partly protected). CONCLUSIONS The vegetation of the study areas abounds in various species, with a considerable percentage of medicinal plants. Semi-natural habitats modifi ed by industrial activity within the studied recreation centres in the centre of Górnośląski Okręg Przemysłowy are also crucial for the protection of the precious species (gene resources), including a numerous group of medicinal plants and plants protected by law.

PL

WSTĘP Badane tereny: trzech ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych - „Jezioro Łysina”, „Stawy Błotne” i „Rów Murckowski” uległy znacznemu przekształceniu w efekcie wieloletniej, intensywnej działalności przemysłu wydobywczego, zwłaszcza górnictwa węglowego. W artykule przedstawiono ogólną charakterystykę trzech badanych ośrodków rekreacyjnowypoczynkowych, która obejmuje ich lokalizację fizyczno-geograficzną i administracyjną, rys historyczny, walory ogólnoprzyrodnicze oraz obraz aktualnych stosunków florystycznych i charakterystykę specyfiki szaty roślinnej na badanych stanowiskach, położonych w centralnych rejonach Górnośląskiego Okregu Przemysłowego(GOP). MATERIAŁ I METODY Praca zawiera wykaz gatunków roślin, który jest wynikiem badań florystycznych przeprowadzonych w sezonach wegetacyjnych w 2005 i 2006 roku na omawianych terenach rekreacyjnych oraz studiów literaturowych, dotyczących ogólnoprzyrodniczej charakterystyki tych terenów oraz dotychczasowego stanu zbadania gatunków flory naczyniowej. Przeprowadzono wieloaspektową analizę statystyczną danych, które dotyczą opisanej flory naczyniowej oraz uzyskanych wyników liczbowych, które przedstawiono w postaci histogramów. WYNIKI Na badanych obszarach stwierdzono występowanie 406 gatunków roślin naczyniowych Tracheophyta, w tym 338 gatunków wykazujących właściwości lecznicze i 142 stosowane w homeopatii. Wśród nich jest 11 gatunków objętych ochroną prawną, z czego 4 podlegają ochronie ścisłej, a 7 - częściowej. WNIOSKI Flora badanych terenów odznacza się znacznym bogactwem gatunkowym oraz licznym udziałem liczbowym roślin leczniczych. Tereny półnaturalne wchodzące w skład badanych obszarów rekreacyjno-wypoczynkowych, w rejonach centralnych Górnośląskiego Okregu Przemysłowego -zmienione przez działalność gospodarczą, stanowią również ważną ostoję dla ochrony cennych zasobów gatunkowych /genowych / roślin, w tym bardzo licznej grupy leczniczych oraz chronionych.

3

Ocena naturalnych zasobów roślin naczyniowych na terenie ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych

100%

Jędrzejko K., Tajer A.

Annales Academiae Medicae Silesiensis

|

2009

|

vol. 63

|

issue 5

25-40

EN

INTRODUCTION The studied recreation areas “Park Zadole”, “Źródła Boliny Południowej” and “Wesoła Fala” are situated in the eastern part of the Silesian Province, within Upper Silesian Industrial District. Many areas in this region were converted mainly by the mining and the metallurgy. In many places it leaded to the lowering of the health of the fl ora and the strong deterioration of its habitat. Material and methods The bibliographical studies and the local fl orisric research that have been carried out in the vegetation season 2008-2009 in the area of the three recreational resorts, allowed a detailed fl oristic-ecological analysis of the fl ora and the evaluation of the natural resources of vascular plants taking into consideration medical plants. An alphabetical list of species of the vascular fl ora was carried out, taking listed resorts into consideration. Detailed statistic analysis contains important features considering: 1-using species in given category of the health care and homeopathy, 2-possibility of acquiring kind of medicinal raw material, 3-diversity of species as regards the pharmacological infl uence, 4-diversity of fl ora as regards biologically active contents of endogenic chemical substances, also medicinal, 5- group of 15 other functional features of the whole included in an inventory plants species. The gained results have been presented in histograms. RESULTS As a result of the research I have confi rmed an existence of 358 species of vascular plants, where 291 species have curative properties and 108 are used in a homeopathy. There are 18 legally protected species. 13 of them are fully protected and 5 species are partially protected. CONCLUSIONS The studied recreation areas are characterized by quite rich degree of the species diversity. Such aspects as infl uence of environmental conditions on the vegetable raw material have to be considered and therefore, it cannot be used for pharmaceutical purposes. Nevertheless, thanks to its fl oristic diversity, the examined area is a natural gene bank for medicinal plants. Abundant populations of many of them can provide seeds for their cultivation outside the area of intensive large-industrial contaminating.

PL

WSTĘP Badane w latach 2007-2008/9 tereny rekreacyjno-wypoczynkowe „Park Zadole”, „Źródła Boliny Południowej” oraz „Wesoła Fala”, położone w Katowicach oraz Mysłowicach, stanowią dość rozległe, lesiste enklawy zieleni miejskiej, które zachowują znaczny stopień naturalności. Leżą one we wschodniej części województwa śląskiego, w obrębie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W tym regionie nastąpiło przekształcenie rozległych obszarów, głównie przez górnictwo i hutnictwo. W wielu miejscach doszło do obniżenia żywotności szaty roślinnej oraz silnej degradacji jej siedlisk życiowych. MATERIAŁ I METODY Studia literaturowe oraz fl orystyczne badania terenowe, przeprowadzone na terenie trzech ośrodków rekreacyjnych, pozwoliły na szczegółową analizę fl orystyczno-ekologiczną i zielarską szaty roślinnej oraz ocenę naturalnych zasobów gatunków fl ory naczyniowej Tracheophyta, ze szczególnym uwzględnieniem udziału naturalnych zasobów genowych roślin leczniczych. Sporządzono alfabetyczny wykaz gatunków fl ory naczyniowej (paprotniki, nasienne), z uwzględnieniem stanowisk ich występowania w relacji do wymienionych ośrodków rekreacyjnych. Szczegółową analizą statystyczną objęto grupę cech istotnych ze względu na ich indywidualne właściwości osobnicze oraz ich wykorzystanie w lecznictwie alopatycznym i homeopatii. Przedstawiono w formie histogramów: 1-wykorzystanie gatunku w danej kategorii lecznictwa alopatycznego, w tym ofi cjalnego (surowce farmakopealne i ofi cynalne), w medycynie tradycyjnej (ludowej) oraz w homeopatii, 2-dostępność gatunkową pozyskiwanych określonych typów surowca leczniczego, 3-zróżnicowanie gatunków pod względem ich oddziaływania farmakologicznego na ustrój człowieka i zwierząt hodowlanych, 4-zróżnicowanie gatunków fl ory naczyniowej pod względem zawartości endogennych, biologicznie aktywnych substancji chemicznych, w tym o zdefi niowanych – w literaturze specjalistycznej - działaniach leczniczych, 5 - grupę 15 innych cech użytkowych stwierdzonych w całym zbiorze zinwentaryzowanych gatunków roślin naczyniowych. WYNIKI W wyniku przeprowadzonych badań fl orystycznych stwierdzono występowanie 358 taksonów roślin naczyniowych, w tym 291 gatunków leczniczych oraz niezależnie 108 gatunków stosowanych w homeopatii. Ochronie prawnej w Polsce podlega 18 gatunków, a w tej liczbie 13 objętych jest ochroną ścisłą i 5 częściową. WNIOSKI Charakteryzowane obszary rekreacyjno-wypoczynkowe cechuje dość bogate zróżnicowanie gatunkowe roślin naczyniowych, a także znaczny potencjał surowcowy gatunków leczniczych (81,3% gatunków fl ory naczyniowej). Florystyczne badania waloryzacyjne pozwoliły ukazać znaczną różnorodność gatunkową w obrębie fl ory leczniczej występującej na tym terenie. Należy je traktować jako naturalny bank genów. Obecność obfi tych populacji wielu leczniczych gatunków roślin może stanowić źródło pozyskiwania nasion i rozmnóżek wegetatywnych w celu przenoszenia ich do upraw leżących poza GOP-em, czyli obszarem intensywnego skażenia emisjami pochodzenia wielkoprzemysłowego. Natomiast bezpośrednie wykorzystanie surowców z roślin macierzystych w celu pozyskiwania leku naturalnego z gatunków uznanych w medycynie naturalnej za lecznicze (napary, odwary, maceraty itp.), poza niektórymi wyjątkami, ze względu na znaczny zakres chemicznego zanieczyszczenia środowiska, bez uprzedniej, toksykologicznej diagnostyki danego surowca, na razie, nie wydaje się być możliwe.

4

Rośliny źródłem leku laryngologicznego (część 1)

81%

Jędrzejko K., Kozłowski M., Maniara M.

Annales Academiae Medicae Silesiensis

|

2009

|

vol. 63

|

issue 2

24-35

EN

INTRODUCTION. Emphasis should be placed on introducing preparations of natural origin to expand the range of medicines used in the treatment of ENT disorders. The article constitutes a follow-up to a previously published study on the use of medicinal plants in dentistry and concerns the search for sources of natural medicines to be applied in ENT treatment. MATERIAL AND METHODS. Part one of the study presents the results of the analysis of extensive world literature related to basic features of 226 plant species recorded in the systematic index. Part two presents application features of these plants in the form of a chart for analysis (8 columns). RESULTS AND CONCLUSIONS. Among the 226 species analysed, the most numerous groups are: perennials, trees, bushes and others, providing 39 diff erent types of raw materials, such as: leaf folium, essential oils oleum aetherum, herb herba, and less commonly, root radix, fruit fructus, fl ower fl os and others. The largest group consists of species recorded in the index of medicinal plants of the world, less numerous is the group of homeopathic materials, ingredients of offi cially registered preparations and ingredients used in natural and folk medicine as well as the ones recorded in pharmacopoeias. In the practice of ENT treatment worldwide 147 diff erent types of pharmacologic activity of herbal materials have been recognised. The most common are: antiseptic antisepticum, anti-infl ammatory antiphlogisticum, astringent adstringens, antispasmodic spasmolyticum, expectorant expectorans, and others. Among the numerous endogenous chemical substances recognised in ‘ENT plants’ the most common are: isoprenoids, fl avonoids, carbohydrates, phenols, alkaloids, organic acids, as well as tannins and coumarin. The analysis has led to the selection of 226 species (out of over 20 thousand) of both practical and potential application in herbal ENT treatment. They are found in various climatic zones of the world. The selected species can be applied in the treatment of oral cavity, nose and throat disorders, as well as in many other diseases.

PL

WSTĘP. W lecznictwie laryngologicznym wskazane jest rozszerzenie zakresu leków o preparaty pochodzenia naturalnego. Artykuł stanowi kontynuację publikowanego opracowania o wykorzystaniu roślin leczniczych w stomatologii i dotyczy poszukiwania źródeł surowcowych leku naturalnego pod kątem praktycznego wykorzystania w terapii chorób laryngologicznych. MATERIAŁ I METODY. W części pierwszej opracowania przedstawiono wyniki analiz obszernego piśmiennictwa światowego dotyczących podstawowych cech 226 gatunków roślinnych zamieszczonych w indeksie systematycznym. W części drugiej przedstawiono cechy użytkowe tych roślin w formie tabeli do analizy (8 kolumn). WYNIKI I WNIOSKI. Spośród 226 gatunków najliczniejszą grupę tworzą: byliny, drzewa, krzewy i inne dostarczające 39 różnych typów surowców głównie w postaci: liścia folium, olejku eterycznego aetherooleum (oleum aetherum), ziela herba, rzadziej korzenia radix, owocu fructus i kwiatu fl os i innych. Najszerszą reprezentację stanowią gatunki uwzględnione w indeksie roślin leczniczych świata, rzadziej dostarczające surowców homeopatycznych, składników preparatów mających charakter ofi cjalny oraz stosowane w medycynie naturalnej i ludowej świata i te z list farmakopealnych. W praktyce laryngologicznej na świecie stwierdzono łącznie 147 odmiennych typów działań farmakologicznych surowców roślinnych, z których najczęstsze to: odkażające antisepticum, przeciwzapalne antiphlogisticum, ściągające adstringens, rozkurczowe spasmolyticum, wykrztuśne expectorans i inne. Spośród bardzo wielu wyróżnionych endogennych substancji chemicznych stwierdzonych w roślinach „laryngologicznych” do najczęściej spotykanych należą: izoprenoidy, fl awonoidy, węglowodany, fenole, alkaloidy, organiczne kwasy roślinne oraz garbniki i kumaryny. Analiza pozwoliła wyłonić 226 gat. (spośród ponad 20 tys.), które znajdują praktyczne i potencjalne wykorzystanie w fi tolaryngoterapii. Występują one w różnych strefach klimatycznych świata. Wyłonione gatunki znajdują zastosowanie nie tylko w przypadku leczenia schorzeń jamy ustnej, nosa i gardła, lecz także znane ich wykorzystanie w terapii wielu innych chorób.

5

Rośliny źródłem leku laryngologicznego (część 2)

81%

Jędrzejko K., Kozłowski M., Maniara M.

Annales Academiae Medicae Silesiensis

|

2009

|

vol. 63

|

issue 3

7-32

EN

INTRODUCTION The paper constitutes a follow up to the analysis concerning the use of medicinal plants of the world, with special focus on the production of medicines used in preventive activity and treatment of ENT disorders. RESULTS An index of 226 species of medicinal plants used in ENT practice worldwide was presented according to their pharmacologic properties and valuable application properties. The categories presented in eight columns were: ordinal number, the name of the species, life form, application in various treatment types, pharmacologically active agents present in plant materials, main pharmacologic activity, plant material and other application properties. CONCLUSION The species selected are mainly perennial plants. They are frequently used in traditional Polish folk medicine, natural medicine, homeopathic medicine and veterinary treatment. Many of them are taxonomic units recorded in pharmacopoeias, the offi cial index of medicines and the index of medicinal plants of the world. Among numerous active chemical substances, the most frequently mentioned are: isoprenoids, fl avonoids, carbohydrates and related compounds, phenols, alkaloids, and tannins. Among the pharmacologic eff ects most often used in ENT practice are: antiseptic, anti-infl ammatory, astringent, antispasmodic, expectorant, analgesic and antibacterial. The main raw materials are: leaf, herb and essential oils. Less numerous are: root, fruit and fl ower. Rare raw materials are: bark, seeds and resin. In the index there are also species having many other application properties, such as: decorative and aromatic, as well as properties used in cosmetic industry, food processing and farming. Some of them may contain substances toxic for people or animals.

PL

WSTĘP Artykuł jest kontynuacją opracowań dotyczących wykorzystania zasobów roślin leczniczych na świecie z możliwością ich wykorzystania jako źródła surowcowego do produkcji leków przydatnych w lecznictwie i profi laktyce schorzeń laryngologicznych. WYNIKI Przedstawiono wykaz 226 gatunków roślin leczniczych stosowanych w laryngologii na świecie pod kątem ich właściwości farmakologicznych i cennych cech użytkowych. W ośmiu kolumnach przedstawiono: liczbę porządkową, nazwę gatunkową, formę życiową, zastosowanie w typach lecznictwa, związki czynne farmakologicznie zawarte w surowcach roślinnych, główne działania farmakologiczne, surowiec roślinny i inne cechy użytkowe. WNIOSKI Wybrane gatunki w zdecydowanej większości należą do roślin wieloletnich. Często wykorzystywane są w tradycyjnej polskiej medycynie ludowej, naturalnej, homeopatycznej i weterynaryjnej. Nierzadko są to taksony farmakopealne i ujęte w Urzędowym spisie leków oraz indeksie roślin leczniczych świata. Spośród wielu aktywnych substancji chemicznych do najczęściej wymienionych należą: izoprenoidy, fl awonoidy, węglowodany i związki pokrewne oraz fenole, alkaloidy i garbniki. Z działań farmakologicznych najczęściej wykorzystanych w laryngologii najliczniej reprezentowane są surowce wykazujące właściwości: antyseptyczne, przeciwzapalne, ściągające, rozkurczowe, wykrztuśne, przeciwbólowe i przeciwdrobnoustrojowe. Główne surowce lecznicze to: liść, ziele oraz olejki eteryczne. Do średnio licznych należą: korzeń, owoc i kwiat. Do rzadkich surowców zaliczono korę, nasiona oraz żywicę. W wykazie znajdują się gatunki posiadające wiele innych cech użytkowych jak: ozdobne, aromatyczne, przydatne w przemyśle kosmetycznym, barwierskim, spożywczym i w rolnictwie. Niektóre z nich zawierają substancje toksyczne dla ludzi i zwierząt.

Refine search results

5 Annales Academiae Medicae Silesiensis

1 2010

4 2009

5 Jędrzejko K.

2 Kozłowski M.

2 Maniara M.

1 Kmiecik M.

1 Nikiel A.

1 Tajer A.

Ocena zasobów gatunkowych flory naczyniowej obszarów rekreacyjno-wypoczynkowych „Rów Murckowski” – Katowice-Murcki, „Stawy Błotne” – Tychy-Czułów i „Jezioro Łysina” – Bieruń, ze szczególnym uwzględnieniem udziału roślin leczniczych

Ocena naturalnych zasobów roślin naczyniowych na terenie ośrodków rekreacyjno-wypoczynkowych

Rośliny źródłem leku laryngologicznego (część 1)

Rośliny źródłem leku laryngologicznego (część 2)