Search results

1

The Development of Freshwater Deltas and their Environmental and Economic Significance / Rozwój I Znaczenie Środowiskowo-Użytkowe Delt W Zbiornikach Śródlądowych

100%

Rzętała M. A., Jaguś A., Machowski R., Rzętała M.

Ecological Chemistry and Engineering S

|

2015

|

vol. 22

|

issue 1

107-123

EN

The article presents the results of studies concerning the delta forms that arise as a result of the sedimentation of the debris fed to water bodies by watercourses. The study covered several dozen anthropogenic water bodies in the Upper Silesia region, which is well known for its high degree of urbanisation and industrialisation. Basic research work included morphometric measurements of deltas, analyses of the mechanical and chemical composition of delta sediments and analyses of the chemical composition of the common reed growing on the deltas. The research has demonstrated that the deltas exhibit certain characteristics typical of anthropogenic forms that result from the pollutants found in watercourses. In delta sediments, grains of sand usually dominate, but in many cases the share of the < 0.02 mm fraction is as high as ca. 30%. Sediments often contain fine coal and other organic pollutants, which is reflected by high weight loss on ignition. The content of trace elements in delta sediments is usually many times higher than the geochemical background for all types of sedimentary rocks. Deltas are an environment where pollutants accumulate and some of them are assimilated by plants. The content of macro elements in common reed tissues from different deltas does not vary widely while the content of trace elements often results from their content in the sediments. The material that forms deltas can be extracted and in some cases even used as fuel

PL

Przedstawiono wyniki badań form deltowych, powstających w wyniku sedymentacji rumowiska wnoszonego przez cieki do zbiorników wodnych. Badaniami objęto kilkadziesiąt zbiorników antropogenicznych w regionie górnośląskim, wyróżniającym się silną urbanizacją i uprzemysłowieniem. Podstawowe prace badawcze obejmowały: pomiary morfometryczne delt, analizy składu mechanicznego oraz chemicznego osadów deltowych, analizy składu chemicznego trzciny porastającej delty. Prace badawcze wykazały, że delty mają cechy form antropogenicznych, wynikające z zanieczyszczenia cieków. W osadach delt dominują zwykle ziarna piasku, lecz w wielu przypadkach frakcja < 0,02 mm stanowi nawet około 30%. Osady nierzadko zawierają miał węglowy i inne zanieczyszczenia organiczne, co wyrażają wysokie wartości strat wagowych po prażeniu. Zawartość pierwiastków śladowych w osadach deltowych najczęściej wielokrotnie przekracza tło geochemiczne wszystkich rodzajów skał osadowych. Delty są środowiskiem akumulacji zanieczyszczeń. Część z nich jest asymilowana przez roślinność. Zawartość makropierwiastków w tkankach trzciny z różnych delt jest mało zróżnicowana, natomiast zawartość mikropierwiastków często jest pochodną zawartości w materiale osadowym. Materiał tworzący delty może być wydobywany - w niektórych przypadkach posiada nawet cechy opałowe

2

Floods in the Upper Part of Vistula and Odra River Basins in the 19thand 20thCenturies / Powodzie W Górnej Części Dorzeczy Wisły I Odry W XIX I XX Wieku

100%

Czaja S. W., Machowski R., Rzętała M.

Chemistry-Didactics-Ecology-Metrology

|

2014

|

vol. 19

|

issue 1-2

127-134

EN

The discussion of floods in this paper covers the section of the Odra River basin from its source down to the mouth of the Nysa Klodzka River and the section of the Vistula River basin down to the Krakow profile. The area of the upper part of Odra River basin is 13,455 km2 and the length of the river bed in this section is ca. 273.0 km. In the reach examined, the Vistula River is 184.8 km long and has a catchment area of approximately 8,101 km2. Geographical and environmental conditions in the upper part of the Vistula and Odra Rivers basins are conducive to floods both in the summer and winter seasons. The analyses conducted for the 19th and 20th centuries demonstrate that two main types of floods can be distinguished. Floods with a single flood wave peak occurred in the following years in the upper Odra River basin: 1813, 1831, 1879, 1889, 1890 and 1896, and on the Vistula River they were recorded in 1805, 1813, 1816, 1818, 1826, 1830, 1834, 1844 and 1845. In the 20th century, similar phenomena were recorded on the Odra River in 1903, 1909, 1911, 1915, 1925, 1960, 1970 and 1985, and on the Vistula River they occurred in 1903, 1908, 1925, 1931, 1934, 1939, 1948, 1951, 1970, 1972, 1991, 1996, 1997 and 1999. The second category includes floods with two, three or more flood wave peaks. These are caused by successive episodes of high rainfall separated by dry periods that last for a few days, a fortnight or even several weeks. Such floods occurred on the upper Odra River in 1847, 1854, 1880, 1888, 1892, 1897 and 1899; while on the Vistula River only two (1839 and 1843) floods featured two flood wave peaks. In the 20th century on the upper Odra River, floods of this type occurred in 1902, 1926, 1939, 1940, 1972, 1977 and 1997; on the upper Vistula River, they were recorded in 1906, 1915, 1919, 1920, 1940, 1958, 1960 and 1987.

PL

Celem badań jest analiza powodzi w XIX i XX w. w górnej części dorzecza Odry (tj. po ujście Nysy Kłodzkiej) oraz w górnej części dorzecza Wisły (tj. po profil w Krakowie). Powierzchnia badanej części dorzecza Odry wynosi 13 455 km2, a długość koryta rzeki około 273,0 km. Wisła na opisywanym odcinku ma długość 184,8 km, a powierzchnia zlewni wynosi około 8101 km2. Warunki środowiska geograficznego dorzecza górnej Wisły i Odry powodują powstawanie powodzi zarówno w półroczu letnim, jak i zimowym. Z przeprowadzonych analiz dla okresu XIX i XX wieku wynika, że w przebiegu powodzi można wyróżnić dwa ich zasadnicze typy. Wezbrania o jednej kulminacji w XIX wieku w górnej części dorzecza Odry wystąpiły w latach: 1813, 1831, 1879, 1889, 1890 i 1896, a w górnej części dorzecza Wisły w latach: 1805, 1813, 1816, 1818, 1826, 1830, 1834, 1844 i 1845. W XX wieku podobne zjawiska notowano na Odrze w latach: 1903, 1909, 1911, 1915, 1925, 1960, 1970 i 1985, a na Wiśle w latach: 1903, 1908, 1925, 1931, 1934, 1939, 1948, 1951, 1970, 1972, 1991, 1996, 1997 i 1999. Do drugiego typu powodzi zaliczono te o dwóch, trzech i większej liczbie kulminacji. Ich przyczyną były fale następujących po sobie dużych opadów deszczu, przedzielone kilku-, kilkunastodniowymi, a nawet kilkutygodniowymi okresami bezopadowymi. Tego typu powodzie wystąpiły na górnej Odrze w latach: 1847, 1854, 1880, 1888, 1892, 1897 i 1899, a na Wiśle jedynie dwie powodzie z 1839 i 1843 roku odznaczały się dwiema kulminacjami. W XX wieku na górnej Odrze powodzie o tego typu parametrach miały miejsce w latach: 1902, 1926, 1939, 1940, 1972, 1977 i 1997, a na górnej Wiśle były to: 1906, 1915, 1919, 1920, 1940, 1958, 1960 oraz 1987. Na przestrzeni XIX i XX wieku wystąpiło tylko kilka przypadków, gdy powodzie miały miejsce zarówno w górnej części dorzecza Wisły, jak i w górnej części dorzecza Odry. Taka sytuacja zazwyczaj miała miejsce w przypadku katastrofalnych wezbrań, do których zalicza się m.in. te z lat: 1813, 1903, 1915, 1925, 1939, 1940, 1960, 1970, 1972 i 1997.

3

Water storage in anthropogenic lakes in southern Poland during high and low water stages / Retencja wody w jeziorach antropogennych południowej Polski w okresie wezbrań i niżówek

100%

Rzętała M., Jaguś A., Rzętała M. A.

Chemistry-Didactics-Ecology-Metrology

|

2013

|

vol. 18

|

issue 1-2

77-88

EN

The central part of southern Poland is a land of anthropogenic lakes. Within an area of 6,766 km2 as many as 4,773 water bodies are present with a total area of 185.5 km2. Around a dozen of the largest water bodies serve flood protection purposes and are sources of water for municipal, industrial, agricultural, transport, energy purposes, etc. Such usage of these water bodies is the main reason for fluctuations in their water levels, although obviously these also depend directly on their supply (rainfall, groundwater drainage, water transfers), and indirectly on the size of their catchment areas and the degree to which their basins are full. The most spectacular changes in water levels occur during high and (less frequent) low water stages. Periodical rises in water levels related to high water episodes caused by thawing or rainfall reach as much as several metres compared to the period preceding the high water episode. Drought periods result in the lowering of storage levels towards minimum ones as does similarly the intentional discharge of water from reservoirs. In water bodies in southern Poland, annual changes in water levels range from several centimetres to almost ten metres. The variability of levels is often similar to the average depth of the water body in question, in some cases approaching its maximum depth. It determines the changes in the water retention, unprecedented for natural lakes.

PL

Środkowa część południowej Polski to kraina jezior antropogennych. Na powierzchni 6766 km2 (Górnośląskie Pojezierze Antropogenne) występują aż 4773 zbiorniki wodne, które łącznie zajmują 185,5 km2. Kilkanaście największych zbiorników pełni funkcje przeciwpowodziowe i jest źródłem wody do celów komunalnych, przemysłowych, rolniczych, transportowych, energetycznych itp. Takie użytkowanie zbiorników jest główną przyczyną wahań zwierciadła wody, chociaż niewątpliwie zależą one także bezpośrednio od wielkości zasilania (opady, drenaż wód podziemnych, przerzuty wody), a pośrednio od powierzchni zlewni, stanu napełnienia misy. Najbardziej spektakularne zmiany poziomu wody występują w okresach wezbrań i rzadziej pojawiających się susz. Okresowe podpiętrzenia wody spowodowane wezbraniami roztopowymi lub opadowymi objawiają się podwyższeniem stanów wody nawet o kilka metrów w stosunku do okresu przedwezbraniowego. Okresy posuszne skutkują obniżeniem zwierciadła wody ku minimalnemu poziomowi piętrzenia, podobnie jak to ma miejsce w czasie celowych upustów wody ze zbiorników. W zbiornikach południowej Polski wahania stanów wody charakteryzują amplitudy roczne od kilku centymetrów do prawie 10 metrów. Często osiągają zakres bliski średniej głębokości akwenu, a w niektórych przypadkach odpowiadają zakresowi bliskiemu głębokości maksymalnej, co determinuje niespotykane w jeziorach naturalnych zmiany retencji wody.

Refine search results

2 Chemistry-Didactics-Ecology-Metrology

1 Ecological Chemistry and Engineering S

1 2015

1 2014

1 2013

3 Rzętała M.

2 Jaguś A.

2 Machowski R.

2 Rzętała M. A.

1 Czaja S. W.

The Development of Freshwater Deltas and their Environmental and Economic Significance / Rozwój I Znaczenie Środowiskowo-Użytkowe Delt W Zbiornikach Śródlądowych

Floods in the Upper Part of Vistula and Odra River Basins in the 19thand 20thCenturies / Powodzie W Górnej Części Dorzeczy Wisły I Odry W XIX I XX Wieku

Water storage in anthropogenic lakes in southern Poland during high and low water stages / Retencja wody w jeziorach antropogennych południowej Polski w okresie wezbrań i niżówek