Aktualne poglądy na patogenezę i leczenie zespołu zmęczenia w stwardnieniu rozsianym

• Authors: Waldemar Brola , Małgorzata Fudala

Title variants

EN

Current opinions of pathogenesis and treatment of fatigue syndrome in multiple sclerosis

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zmęczenie, definiowane jako subiektywne odczucie braku energii do rozpoczynania i podtrzymywania dowolnej aktywności pozostające bez związku z depresją lub osłabieniem siły mięśniowej, jest jednym z najczęstszych i zwykle najbardziej uciążliwych objawów stwardnienia rozsianego (SR). Dotyczy prawie wszystkich chorych, natomiast u ponad połowy jest objawem dominującym. Może występować u chorych ze stosunkowo niewielkimi objawami neurologicznymi i w znacznym stopniu wpływać na jakość życia. Mimo intensywnych badań w ostatnich latach patofizjologia zespołu zmęczenia nie jest w pełni poznana. Za występowanie zmęczenia w SR odpowiedzialne mogą być różne mechanizmy: lokalny zanik kory przedczołowej i jąder podstawy, zmiana aktywności limfocytów B, zaburzenia transmisji glutaminergicznej przez cytokiny prozapalne (TNF-α, IL-1β i IL-6), nieprawidłowe funkcjonowanie osi podwzgórze – przysadka – nadnercza, zaburzenia metabolizmu astrogleju i spadek produkcji dehydroepiandrosteronu (DHEA) oraz obniżenie poziomu neuroprzekaźników noradrenaliny i serotoniny. Rozpoznanie zespołu zmęczenia opiera się na wywiadzie, badaniu fizykalnym, przesiewowych badaniach laboratoryjnych i skalach oceniających zmęczenie, np. Skali Ciężkości Zmęczenia (FSS) i Skali Oddziaływania Zmęczenia (MFIS). Warunkiem koniecznym jest wykluczenie depresji oraz dodatkowych przyczyn organicznych (niedokrwistości, chorób serca, nerek czy niedoczynności tarczycy). Leczenie zmęczenia jest mało skuteczne. Farmakoterapia daje niewielką poprawę, chociaż ostatnie próby z zastosowaniem modafinilu i famprydyny przyniosły obiecujące rezultaty. Zaobserwowano korzystny wpływ ćwiczeń fizycznych, krioterapii i magnetostymulacji. Pomocne są też wsparcie emocjonalne chorego, terapia poznawczo-behawioralna i psychoterapia oraz unikanie czynników mogących nasilać zmęczenie, takich jak gorączka, lęk, depresja, ból, zaburzenia snu, czy niektórych leków, np. opiatów, benzodiazepin.

EN

Fatigue, defined as subjective lack of energy to start and continue any activity without any connections with depression and muscular weakness, is one of the most common and troublesome symptoms of multiple sclerosis (MS). It concerns almost all patients, and in approximately half of them it is a major symptom. It may occur in cases of patients with little neurological symptoms and significantly affect the quality of life. In spite of intensive researches in last years pathophysiology of fatigue syndrome has not been enough recognized. The role of various mechanisms has been suggested: local prefrontal cortex and basal ganglia atrophy, changes in activity of B lymphocytes, disturbances of glutaminergic transmission caused by proinflammatory cytokines (TNF-α, IL-1β and IL-6), hypothalamic-pituitary-adrenal axis dysfunction, disturbances of astroglia metabolism with dehydroepiandrosteron (DHEA) decreased level and decreased levels of neurotransmitters noradrenaline and serotonin as well. The diagnosis of fatigue syndrome is based on anamnesis,physical examination, screening laboratory tests and evaluation by means of scales, for example Fatigue Severity Scale (FSS), Modified Fatigue Impact Scale (MFIS). The necessary condition is to exclude depression or additional organic conditions (anaemia, cardiovascular disorders, kidney diseases or hypothyroidism). Treatment of fatigue is not sufficiently effective. Pharmacological treatment leads to slight improvement although recent clinical trials with modafinil and fampridine have given promising results. Beneficial influence of physical exercises, cryotherapy and magnetotherapy has been observed. What may help in therapy is emotional support, cognitive-behavioural therapy and psychotherapy as well as avoidance of factors which may increase fatigue such as fever, anxiety, depression, pain, sleep disturbances, and also some drugs like opiates and benzodiazepines.

Keywords

EN

diagnosis; diagnoza; fatigue syndrome; leczenie; multiple sclerosis; pathophysiology; patofizjologia; stwardnienie rozsiane; treatment; zespół zmęczenia

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Medical Communications
• Journal: Aktualności Neurologiczne
• Year: 2011
• Volume: 11
• Issue: 1
• Pages: 23-28

Contributors

author

Waldemar Brola

• Oddział Neurologii z Oddziałem Udarowym Szpitala Specjalistycznego w Końskich

author

Małgorzata Fudala

• Oddział Neurologii z Oddziałem Udarowym Szpitala Specjalistycznego w Końskich

References

• 1. Vucic S., Burke D., Kiernan M.C.: Fatigue in multiple sclerosis: mechanisms and management. Clin. Neurophysiol. 2010; 121: 809-817.
• 2. Braley T.J., Chervin R.D.: Fatigue in multiple sclerosis: mechanisms, evaluation, and treatment. Sleep 2010; 33: 1061-1067.
• 3. Dworzańska E., Mitosek-Szewczyk K., Stelmasiak Z.: Zespół zmęczenia w stwardnieniu rozsianym. Neurol. Neurochir. Pol. 2009; 43: 71-76.
• 4. Giovanni G.: Multiple sclerosis related fatigue. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2006; 77: 2-5.
• 5. Brola W., Ziomek M., Czernicki J.: Zespół zmęczenia w przewlekłych chorobach neurologicznych. Neurol. Neurochir. Pol. 2007; 41: 340-349.
• 6. Comi G., Leocani L., Rossi P., Colombo B.: Physiopathology and treatment of fatigue in multiple sclerosis. J. Neurol. 2001; 248: 174-179.
• 7. Koch M., Uyttenboogaart M., van Harten A. i wsp.: Fatigue, depression and progression in multiple sclerosis. Mult. Scler. 2008; 14: 815-822.
• 8. Palasik W.: Zespół zmęczeniowy, depresja i zaburzenia funkcji poznawczych – podstawowe czynniki zmieniające jakość życia chorych ze stwardnieniem rozsianym. Aktualn. Neurol. 2009; 9: 267-271.
• 9. Trojan D., Arnold D., Collet J.P. i wsp.: Fatigue in multiple sclerosis: association with disease-related, behavioural and psychosocial factors. Mult. Scler. 2007; 13: 985-995.
• 10. Schapiro R.T.: Managing symptoms of multiple sclerosis. Neurol. Clin. 2005; 23: 177-187.
• 11. Andreasen A.K., Jakobsen J., Petersen T., Andersen H.: Fatigued patients with multiple sclerosis have impaired central muscle activation. Mult. Scler. 2009; 15: 818-827.
• 12. Lobentanz I.S., Asenbaum S., Vass K. i wsp.: Factors influencing quality of life in multiple sclerosis patients: disability, depressive mood, fatigue and sleep quality. Acta Neurol. Scand. 2004; 110: 6-13.
• 13. Lerdal A., Celius E.G., Moum T.: Fatigue and its association with sociodemographic variables among multiple sclerosis patients. Mult. Scler. 2003; 9: 509-514.
• 14. Filippi M., Rocca M.A., Colombo B. i wsp.: Functional magnetic resonance imaging correlates of fatigue in multiple sclerosis. Neuroimage 2002; 15: 559-567.
• 15. Dittner A.J., Wessely S.C., Brown R.G.: The assessment of fatigue: a practical guide for clinicians and researchers. J. Psychosom. Res. 2004; 56: 157-170.
• 16. Gruszczak A., Bartosik-Psujek H., Pocińska K., Stelmasiak Z.: Analiza walidacyjna wybranych aspektów psychometrycznych polskiej wersji Zmodyfikowanej Skali Wpływu Zmęczenia (Modified Fatigue Impact Scale) – wyniki wstępne. Neurol. Neurochir. Pol. 2009; 43: 148-154.
• 17. Téllez N., Río J., Tintoré M. i wsp.: Does the Modified Fatigue Impact scale offer a more comrehensive assessment of fatigue in MS? Mult. Scler. 2005; 11: 198-202.
• 18. Pellicano C., Gallo A., Li X. i wsp.: Relationship of cortical atrophy to fatigue in patients with multiple sclerosis. Arch. Neurol. 2010; 67: 447-453.
• 19. Sepulcre J., Masdeu J.C., Goñi J. i wsp.: Fatigue in multiple sclerosis is associated with the disruption of frontal and parietal pathways. Mult. Scler. 2009; 15: 337-344.
• 20. Calabrese M., Rinaldi F., Grossi P. i wsp.: Basal ganglia and frontal/parietal cortical atrophy is associated with fatigue in relapsing-remitting multiple sclerosis. Mult. Scler. 2010; 16: 1220-1228.
• 21. Andreasen A.K., Jakobsen J., Soerensen L. i wsp.: Regional brain atrophy in primary fatigued patients with multiple sclerosis. Neuroimage 2010; 50: 608-615.
• 22. Téllez N., Comabella M., Julià E. i wsp.: Fatigue in progressive multiple sclerosis is associated with low lewels of dehydro-epiandrosterone. Mult. Scler. 2006; 12: 487-494.
• 23. Kelley K.W., Bluthé R.M., Dantzer R. i wsp.: Cytokineinduced sickness behavior. Brain Behav. Immun. 2003; 17 (supl. 1): 112-118.
• 24. Heesen C., Nawrath L., Reich C. i wsp.: Fatigue in multiple sclerosis: an example of cytokine mediated sickness behaviour? J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2006; 77: 34-39.
• 25. Rönnbäck L., Hansson E.: On the potential role of glutamate transport in mental fatigue. J. Neuroinflammation 2004; 1: 22.
• 26. Fluge Ø., Mella O.: Clinical impact of B-cell depletion with the anti-CD20 antibody rituximab in chronic fatigue syndrome: a preliminary case series. BMC Neurol. 2009; 9: 28-34.
• 27. Zifko U.A., Rupp M., Schwarz S. i wsp.: Modafinil in treatment of fatigue in multiple sclerosis: results of an open-label study. J. Neurol. 2002; 249: 983-987.
• 28. Stankoff B., Waubant E., Confavreux C. i wsp.: Modafinil for fatigue in MS: a randomized placebo-controlled doubleblind study. Neurology 2005; 64: 1139-1143.
• 29. Murray T.J.: Amantadine therapy for fatigue in multiple sclerosis. Can. J. Neurol. Sci. 1985; 12: 251-254.
• 30. Canadian MS Research Group: A randomized controlled trial of amantadine in fatigue associated with multiple sclerosis. Can. J. Neurol. Sci. 1987; 14: 273-278.
• 31. Geisler M.W., Sliwinski M., Coyle P.K. i wsp.: The effects of amantadine and pemoline on cognitive functioning in multiple sclerosis. Arch. Neurol. 1996; 53: 185-188.
• 32. Pucci E., Branãs P., D’Amico R. i wsp.: Amantadine for fatigue in multiple sclerosis. Cochrane Database Syst. Rev. 2007; 1: CD002818.
• 33. Kraft G.H., Bowen J., Stankoff B. i wsp.: Modafinil for fatigue in MS: a randomized placebo-controlled doubleblind study. Neurology 2005; 65: 1995-1997.
• 34. Willoughby E.: Modafinil for fatigue in multiple sclerosis. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2002; 72: 150.
• 35. Littleton E.T., Hobart J.C., Palace J.: Modafinil for multiple sclerosis fatigue: does it work? Clin. Neurol. Neurosurg. 2010; 112: 29-31.
• 36. Brown J.N., Howard C.A., Kemp D.W.: Modafinil for the treatment of multiple sclerosis-related fatigue. Ann. Pharmacother. 2010; 44: 1098-1103.
• 37. Brioschi A., Gramigna S., Werth E. i wsp.: Effect of modafinil on subjective fatigue in multiple sclerosis and stroke patients. Eur. Neurol. 2009; 62: 243-249.
• 38. Lange R., Volkmer M., Heesen C., Liepert J.: Modafinil effects in multiple sclerosis patients with fatigue. J. Neurol. 2009; 256: 645-650.
• 39. Rossini P.M., Pasqualetti P., Pozzilli C. i wsp.: Fatigue in progressive multiple sclerosis: results of a randomized doubleblind, placebo-controlled, crossover trial of oral 4-aminopirydine. Mult. Scler. 2001; 7: 354-358.
• 40. Chwieduk C.M., Keating G.M.: Dalfampridine extended release: in multiple sclerosis. CNS Drugs 2010; 24: 883-891.
• 41. Goodman A.D., Brown T.R., Edwards K.R. i wsp.: A phase 3 trial of extended release oral dalfampridine in multiple sclerosis. Ann. Neurol. 2010; 68: 494-502.
• 42. Goodman A.D., Brown T.R., Krupp L.B. i wsp.: Sustainedrelease oral fampridine in multiple sclerosis: a randomised, double-blind, controlled trial. Lancet 2009; 373: 732-738.
• 43. Husseini L., Leussink V.I., Kieseier B.C., Hartung H.P.: 4-Aminopyridine (Fampridine). A new attempt for the symptomatic treatment of multiple sclerosis. Nervenarzt 2010; 81: 203-211.
• 44. Flet L., Polard E., Guillard O. i wsp.: 3,4-diaminopyridine safety in clinical practice: an observational, retrospective cohort study. J. Neurol. 2010; 257: 937-946.
• 45. Tejani A.M., Wasdell M., Spiwak R. i wsp.: Carnitine for fatigue in multiple sclerosis. Cochrane Database Syst. Rev. 2010; 2: CD007280.
• 46. Siniscalchi A., Gallelli L., Tolotta G.A. i wsp.: Open, uncontrolled, nonrandomized, 9-month, off-label use of bupropion to treat fatigue in a single patient with multiple sclerosis. Clin. Ther. 2010; 32: 2030-2034.
• 47. Wingerchuk D.M., Benarroch E.E., O’Brien P.C. i wsp.: A randomized controlled crossover trial of aspirin for fatigue in multiple sclerosis. Neurology 2005; 64: 1267-1269.
• 48. Heesen C.: Exercise and MS fatigue. Mult. Scler. 2007; 13: 7-273.
• 49. Mostert S., Kesselring J.: Effects of a short-term exercise training program on aerobic fitness, fatigue, health perception and activity level of subjects with multiple sclerosis. Mult. Scler. 2002; 8: 161-168.
• 50. Opara J., Szwejkowski W., Brola W.: Aktualne kierunki rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym. Aktualn. Neurol. 2009; 9: 140-146.
• 51. Johansson S., Ytterberg C., Hillert J. i wsp.: A longitudinal study of variations in and predictors of fatigue in multiple sclerosis. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2008; 79: 454-457.
• 52. Piatkowski J., Kern S., Ziemssen T.: Effect of BEMER magnetic field therapy on the level of fatigue in patients with multiple sclerosis: a randomized, double-blind controlled trial. J. Altern. Complement. Med. 2009; 15: 507-511.
• 53. Miller E.: Kriostymulacja czynnikiem wspomagającym rehabilitację chorych na stwardnienie rozsiane z zespołem zmęczenia. Wiad. Lek. 2010; 63: 41-45.

• Document Type: article