Geneza i klasyfikacja antropogenicznych zagłębień bezodpływowych w Górach Świętokrzyskich

• Authors: Katarzyna Sobczyńska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W pracy przedstawiono problem zagłębień pozbawionych odpływu powierzchniowego, powstałych w wyniku ingerencji człowieka w rzeźbę terenu w Górach Świętokrzyskich. Na podstawie materiałów kartograficznych i kartowania terenowego przeprowadzono identyfikację powyższych form terenu. W granicach mezoregionu stwierdzono występowanie 1276 antropogenicznych zagłębień bezodpływowych, które obejmują powierzchnię 13,37 km2, stanowiącą 0,7% powierzchni całego mezoregionu. W pracy dokonano również próby klasyfikacji zidentyfikowanych zagłębień. Ze względu na genezę zagłębienia podzielono na cztery główne typy: poeksploatacyjne, spowodowane podpiętrzeniami terenu, pracami ziemnymi oraz melioracją lub regulacją cieków. W dalszej części wydzielono również podtypy genetyczne tychże zagłębień. W Górach Świętokrzyskich najliczniej reprezentowane są zagłębienia związane z podpiętrzeniami terenu spowodowanymi przez nasypy drogowe i stanowią one ok. 51% wszystkich zagłębień. Jednakże pod względem zajmowanej powierzchni dominują zagłębienia poeksploatacyjne wyrobiskowe, obejmując 77% powierzchni wszystkich antropogenicznych zagłębień bezodpływowych w Górach Świętokrzyskich. Przedstawiona klasyfikacja obejmuje wyłącznie typy zagłębień, których występowanie stwierdzono na analizowanym obszarze i nie ma charakteru uniwersalnego. 

EN

This paper presents the problem of depressions without surface outflow, created as a result of human influence on terrain relief in the Świętokrzyskie Mountains. Identification of the abovementioned landforms was carried out on the basis of cartographic materials and field mapping. 1,276 anthropogenic closed depressions were found within the borders of mesoregion, covering an area of 13.37 km2 which represents 0.7% of the entire mesoregion’s area. The work is also an attempt to classify identified depressions. Due to their genesis, depressions were divided into four main types: post-mining, caused by backpressure levels, earthworks and land improvement or regulation of natural water courses. In subsequent parts, sub-types of these depressions were identified as well. In the Świętokrzyskie Mountains, depressions resulting from backpressure levels of the area caused by road embankments are represented the most as they constitute about 51% of all depressions. however, in terms of occupied area, the post-mining depressions are prevailing, covering 77% of all anthropogenic closed depressions in the Świętokrzyskie Mountains. The classification includes only those types of depressions which were found on the analyzed area and are not universal.

Keywords

PL

antropopresja; zagłębienia bezodpływowe; obieg wody; Góry Świętokrzyskie

EN

anthropopression; closed depressions; water cycle; Świętokrzyskie Mountains

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia
• Year: 2015
• Volume: 70
• Issue: 1

Dates

published

2015

online

30 - 06 - 2016

Contributors

author

Katarzyna Sobczyńska

References

• Absalon D., 1998. Antropogeniczne zmiany odpływu rzecznego w zlewni Rudy. UŚ, Katowice, 141.
• Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z., 1999. Hydrologia ogólna, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 313.
• Ciupa T., 2009. Wpływ zagospodarowania terenu na odpływ i transport fluwialny w małych zlewniach na przykładzie Sufragańca i Silnicy (Kielce). UJK, Kielce, 251.
• Czaja S., 1988. Wpływ górnictwa i uprzemysłowienia na reżim odpływu rzek w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym na przykładzie zlewni Brynicy do profilu w Sosnowcu, [w:] I. Dynowska (red.) Antropogeniczne uwarunkowania zmian odpływu i reżimu rzek w różnych regionach Polski. Dokumentacja Geograficzna, IGiPZ PAN, Warszawa, 4, 65–77.
• Czaja S., 1999. Zmiany stosunków wodnych w warunkach silnej antropopresji (na przykładzie konurbacji katowickiej). Prace Naukowe Uniwer. Śląskiego, Katowice, nr 1782,189.
• Drwal J., 1974. Próba określenia typów obszarów bezodpływowych powierzchniowo w warunkach środowiska geograficznego Pojezierza Kaszubskiego, Zesz. Nauk. Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Gdański, Geografia 4.
• Hall F.R., 1976. Relationship between small water bodies and groundwater, Adv. in Groundwater Hydr., 248–261.
• Hayashi M., van der Kamp G., 2000. Simple equations to represent the volume – area – depth relation of shallow wetlands in small topographic depressions. Journal of hydrology, 237, 74–85.
• Jankowski A. T., 1986. Antropogeniczne zmiany stosunków wodnych na obszarze uprzemysławianym i urbanizowanym (na przykładzie Rybnickiego Okręgu Węglowego), Wyd. UŚ, Katowice.
• Jokiel P., Maksymiuk Z., 1988. Wpływ kopalni odkrywkowej „Bełchatów” na zmiany odpływu, [w:] Dynowska I., (red.) 1988. Antropogeniczne uwarunkowania zmian odpływu i reżimu rzek w różnych regionach Polski. Dok. Geogr., z. 4. Wyd. PAN, Warszawa, 79–95.
• Koc J., 1989. Terenowe zagłębienia bezodpływowe jako element przyrodniczy i urządzeniowo-rolny w krajobrazie Pojezierza Mazurskiego, Materiały VI Ogólnopolskiego Seminarium Geograficzno-Rolniczego, Olsztyn–Waszeta.
• Kołodziejczyk U., 2012. Hydrografia zbiorników antropogenicznych, Oficyna Wyd. Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra .
• Kondracki J. 2009. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa, 275–277.
• Kowalska A., 1968. Obszary bezodpływowe w środkowej części Niżu Polskiego, Wyd. UMCS, Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi, Lublin.
• Kozacki L., 1980. Przeobrażenia środowiska geograficznego spowodowane wgłębnym górnictwem węgla brunatnego na obszarze Środkowego Pododrza. UAM, Poznań.
• Kucharski L., 1996. Przyrodnicze znaczenie zagłębień bezodpływowych w rolniczym krajobrazie Pojezierza Kujawskiego, Przegląd Nauk. Wydz. Melior. Inż. Środ., SGGW, Warszawa, 10, 33–38.
• Major M., 2010. Charakter i funkcjonowanie zagłębień bezodpływowych w krajobrazie strefy młodoglacjalnej (Pomorze Zachodnie, górna Parsęta). Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej, Poznań.
• Maruszczak h. 1954. O oczkach lodowcowych i zagłębieniach bezodpływowych, Czasopismo Geograficzne, t. XXV.
• Michalczyk Z. (red.), 2012. Ocena warunków występowania wody i tworzenia się spływu powierzchniowego w Lublinie. Badania hydrograficzne w poznawaniu środowiska, X. Wyd. UMCS, Lublin, 268.
• Nowicka B., 2002. Wpływ urbanizacji na warunki odpływu. Kielce, Prace Instytutu Geografii AŚ, Kielce, 7, 77–86.
• Polak K., Klich J., 2010. Zmiany składników bilansu wód w zlewni górniczej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego, Inżynieria Środowiska, 17, 189–196.
• Sobczyńska K., 2014. Rola wyrobisk poeksploatacyjnych w kształtowaniu obiegu wody na obszarze miasta Kielce, [w:] Ciupa T., Suligowski R., (red.), Woda w mieście, Monografie Komisji hydrologicznej PTG, t. 2, 105–116.
• Soczyńska U., 1974. Hydrologiczne skutki urbanizacji. Wiadomości Meteorologii i Gospodarki Wodnej, 22, 4, 11–22.
• Werner-Więckowska h., 1953. Obszary bezodpływowe Mazowsza, Przegląd Geograficzny, t. XXIII.
• Wójcik J., 1993. Przeobrażenia ukształtowania powierzchni ziemi pod wpływem górnictwa w rejonie Wałbrzycha. Acta Universitatis Wratislaviensis 1557, Studia Geograficzne LIX, Wrocław.
• Wrona A., 1973. Wpływ przemysłu na zmiany ukształtowania powierzchni ziemi Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Przegl. Geogr., 45, 557–572.
• Żmuda S., 1973. Antropogeniczne przeobrażenia środowiska przyrodniczego konurbacji górnośląskiej. Śląski Inst. Nauk w Katowicach, PWN, Warszawa–Kraków.

Identifiers

DOI

10.17951/b.2015.70.1.27