Full-text resources of PSJD and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


Preferences help
enabled [disable] Abstract
Number of results
2014 | 69 | 1 |

Article title

Przeobrażenia wyżynnego stoku zmywowego na przykładzie Wyżyny Lubelskiej (południowo-wschodnia Polska)

Content

Title variants

Languages of publication

EN

Abstracts

EN
There is no abstract available for this language
PL
Przedmiotem badań były przeobrażenia i zmiany kierunkowe stoków zbudowanych z czwartorzędowych osadów pylastych i piaszczysto-pylastych. Stoki te, odziedziczone po morfogenezie plejstoceńskiej, są współcześnie modelowane przede wszystkim przez procesy zmywu powierzchniowego i erozji gleb. Badania na rozwojem tego typu stoków były prowadzone w latach 1995–2000 na Wyżynie Lubelskiej (sensu lato) w różnych typach krajobrazu. Badania obejmowały analizę funkcjonowania systemów stokowych podczas gwałtownych spływów propluwialnych oraz polową analizę profili glebowych w wybranych zlewniach epizodycznych (ryc. 1). W badanym okresie zanotowano na Wyżynie Lubelskiej dużą liczbę obfitych opadów (ryc. 2) oraz 12 gwałtownych ulew (tab. 2), które wywołały intensywny spływ powierzchniowy oraz lokalne wezbrania i powodzie w dnach małych dolin rzecznych. W zlewniach epizodycznych zarejestrowano zaś rozwój efemerycznych form rzeźby terenu (nanorelief). Podczas tego typu zdarzeń w analizowanych zlewniach przemieszczane były w bardzo krótkim czasie duże ilości materiału stokowego (od 225 m3 do 5000 m3), a wskaźnik erozji jednostkowej wynosił od 49 do 1640 m3·km-2 (tab. 3). Natężenie erozji wynosiło średnio 0,1–0,2 mm/epizod i było porównywalne do średniej rocznej erozji w małych zlewniach użytkowanych rolniczo. Lokalnie natężenie erozji było znacznie wyższe (10–12 cm/epizod), głównie w obrębie wąwozów drogowych (tab. 4). Podczas gwałtownych ulew erodowane były głównie wklęsłe i zbieżne stoki i zbocza dolin nieckowatych. U podnóża stoków i w dnach dolin walnych większość wyerodowanego materiału była deponowana w postaci stożków i pokryw deluwialnych. W wyjątkowych sytuacjach dochodziło do rozcinania i rozczłonkowywania stoków. Powstałe zaś efemeryczne formy rzeźby stokowej były szybko niwelowane głównie przez zabiegi agrotechniczne. Intensywne spływy związane z gwałtownymi ulewami prowadzą więc do obniżania i spłaszczania stoku, a w konsekwencji do łagodzenia rzeźby. W krótkiej skali czasu dominuje planacja stoków, której towarzyszy niekiedy mikropedymentacja i cofanie stoków, a wyjątkowo tylko dochodzi do rozwoju (mikro)wąwozów. Przeprowadzone badania wykazały stosunkowo dużą stabilność systemów stokowych w krótkiej skali czasu nawet w warunkach dużej presji rolniczej

Keywords

Contributors

References

  • Bennett H.H., 1939: Soil Conservation. Mc Graw-Hill Book Co., New York–London (2nd edition 1955), Element of soil conservation, 1–993.
  • Buraczyński J., 1992: Przebieg i skutki gwałtownej ulewy w Dzierzkowicach na Wyżynie Lubelskiej. Annales UMCS, Sec. B. 1989/1990, 44/45, 95–104 .
  • Brunsden D., 1996: Geomorphological events and landform change. Zeitschrift für Geomorphologie, 40, 3, 273–288.
  • Bryan R.B., (ed.) 1987: Rill erosion. Processes and significance. Catena Supplement, 8, Braunschwieg, 1–160.
  • Davis W.M., 1899: The geographical cycle. Geographical Journal, 14, 481–504.
  • Dylik J., 1969: Slope development under periglacial conditions in the Łódź region. Biuletyn Peryglacjalny, 18, 381–410 .
  • Froehlich W., 1982: Mechanizm transportu fluwialnego i dostawy zwietrzelin do koryta w górskiej zlewni fliszowej. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 143, 1–144.
  • Froehlich W., Słupik J., 1986: Rola dróg w kształtowaniu spływu i erozji w karpackich zlewniach fliszowych. Przegląd Geograficzny, 58, 67–87 .
  • Gerlach T., 1966: Współczesny rozwój stoków w dorzeczu górnego Grajcarka (Beskid Wysoki–Karpaty Zachodnie). Prace Geograficzne IG PAN, 52, 1–111.
  • Gerlach T., 1976: Współczesny rozwój stoków w polskich Karpatach fliszowych. Prace Geograficzne IG i PZ PAN, 122, 1–116.
  • Harasimiuk M. 1980: Rzeźba strukturalna Wyżyny Lubelskiej i Roztocza. Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 1–136.
  • Horton R.E., 1945: Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology. Bulletin of the Geological Society of America Proceedings, 3, 275–370.
  • Jahn A., 1956: Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Prace Geograficzne IG PAN, 7, 1–453 .
  • Janicki G., 2002: Wpływ zdarzeń katastrofalnych na funkcjonowanie systemu deluwialnego na przykładzie Wyżyny Lubelskiej. Maszynopis Zakładu Geoekologii i Paleogeografii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, 1–294 .
  • Janicki G., Kociuba W., Rodzik J., Zgłobicki W., 2010: Ekstremalne procesy geomorfologiczne we wschodniej części Wyżyn Polskich – warunki występowania i oddziaływanie na rzeźbę. Prace i Studia Geograficzne, 45, 11–28 .
  • Janicki G., Rodzik J., Zgłobicki W., 2002: Geomorphic effects of land use changes (a case of the Gutanów loess catchment, Poland). Geografický časopis, 54, 1, 39–57.
  • Janicki G., Zgłobicki W., 1998: Geomorfologiczne skutki ulewy (z 16.09.1995 r.) w okolicy Garbowa na Wyżynie Lubelskiej. Annales UMCS, sec. B, 53, 109–129 .
  • Kaszewski B.M., 2008: Warunki klimatyczne Lubelszczyzny. Maria Curie-Skłodowska University Press, Lublin, 1–60 .
  • Kaszewski M., Mrugała S., Warakomski W., 1995: Klimat. 1: Temperatura powietrza i opady atmosferyczne na obszarze Lubelszczyzny (1951–1990). In: (eds.) R. Turski, S. Uziak, Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny, Wyd. LTN, Lublin, 1–67.
  • Kirkby M.J., 1971: Hillslope procces-response models based on the continuity equation. Institute of British Geographers Special Publications, 3, 15–30.
  • Kirkby M. J., (ed.) 1978: Hillslope Hydrology, John Wiley and Sons. Ltd., Chichester, 1–389.
  • Klimowicz J., Uziak S., 2001: The influence of long-term cultivation on soil properties and patterns in an undulating terrain in Poland. Catena, 43, 177–189.
  • Kostrzewski A., Klimczak R., Stach A., Zwoliński Z., 1989: Morphologic effects of heavy rainfall (24 May, 1983) over relief features of the scarpland in the middle Parsęta valley, West Pomerania, Poland. Quaestiones Geographicae, Spec. Issue 2, 101–110.
  • Lach J, 1984: Geomorfologiczne skutki antropopresji rolniczej w wybranych częściach Karpat i Przedgórza. Prace Monograficzne WSP, 66, Kraków, 1–142 .
  • Leopold L.B., Wolman M.G., Miller J.P., 1964: Fluvial Processes in Geomorphology. W. H. Freeman & Co., San Francisco, 1–522.
  • Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie. In: (ed.) M. Klimaszewski, Geomorfologia Polski 1, PWN, Warszawa, 340–383 .
  • Maruszczak H., 1973: Erozja wąwozowa we wschodniej części wyżyn południowopolskich. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 151, 15–30 .
  • Maruszczak H., 1986: Tendencje sekularne i zjawiska ekstremalne w rozwoju rzeźby małopolskich wyżyn lessowych w czasach historycznych. Czasopismo Geograficzne, 57, 2, 271–282 .
  • Maruszczak H., 2001: Rozwój rzeźby wschodniej części wyżyn metakarpackich w okresie posarmackim. Przegląd Geograficzny, 3, 253–280 .
  • Maruszczak H., Rodzik J., Świeca A., 1992: Denudacja mechaniczna i chemiczna we wschodniej części pasa wyżyn południowopolskich. In: (ed.) A. Kotarba, System denudacyjny Polski, Prace Geograficzne IGiPZ PAN, 155, 105–133 .
  • Mazur Z., 1960: Określenie natężenia erozji wodnej na terenie lessowym Zakładu Rolno-Doświadczalnego Elizówka. Annales UMCS, Sec. E, 13, 145–193 .
  • Mazur Z., 1972: Zmiany rzeźby uprawnych zboczy lessowych w Elizówce. Annales UMCS, Sec. E, 27, 169–180 .
  • Mazur Z., Pałys S., 1985: Wpływ erozji wodnej na morfologię i zmienność pokrywy glebowej terenów lessowych, Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych, 292, 21–37 .
  • Mazur Z., Pałys S., 1991: Natężenie erozji wodnej w małych zlewniach terenów lessowych Wyżyny Lubelskiej w latach 1986–1990. In: Erozja gleb i jej zapobieganie, Wyd. AR, Lublin, 63– 78 .
  • Mazur Z., Pałys S., 1992: Erozja wodna w zlewni lessowej na Lubelszczyźnie w latach 1956–1991. Annales UMCS, sec. E, 47, 219–229 .
  • Nachtergale J., Poesen J., 1999: Assessment of soil losses by ephemeral gully erosion using highalitude (stereo) aerial photographs. Earth Surface Processes and Landforms, 24, 693–706.
  • Nachtergaele J., Poesen J., Steegen A., Takken I., Beuselinck L., Vandekerckove L., Govers G., 2001: The value of a physically based model versus an empirical approach in the prediction of ephemeral gully erosion for loess-derived soils. Geomorphology, 40, 237–252.
  • Poesen J., Nachtergaele J., Verstraeten G., Valentin C., 2003: Gully erosion and environmental change: importance and research needs. Catena, 50 (2–4), 91–133.
  • Rejman J., 2006: Wpływ erozji wodnej i uprawowej na przekształcenie gleb i stoków lessowych. Acta Agrophysica, 136, Rozprawy i Monografie 3, 1–90 .
  • Rodzik J., 1999: Wpływ geometrii stoku na erozję gleb uprawnych, In: (eds.) R. Dębicki, J. Chodorowski, Rola gleby w funkcjonowaniu ekosystemów, Materiały kongresu Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego oraz międzynarodowej konferencji naukowej, Lublin 7–10 września 1999, Instytut Agrofizyki PAN, Lublin, 335–336 .
  • Rodzik J., 2000: Klasyfikacja form drogowych na obszarach lessowych. In: (eds.) L. Andrzejewski, P. Molewski, W. Wysota, Dorobek i pozycja polskiej geomorfologii u progu XXI wieku, V Zjazd Geomorfologów Polskich, Toruń, 11–14 września 2000 r., Wyd. UMK, 194–195 .
  • Rodzik J., Ciupa T., Janicki G., Kociuba W., Tyc A., Zgłobicki W., 2008: Współczesne przemiany rzeźby Wyżyn Polskich. In: (eds.) A. Kotarba, A. Kostrzewski, K. Krzemień, L. Starkel, Współczesne przemiany rzeźby Polski, Wydawnictwo Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 165–228 .
  • Rodzik J., Janicki G., 2003: Local downpours and their erosional effects. Papers on Global Change IGBP, National IGBP-Global Change Committee, 10, 49–66.
  • Rodzik J., Janicki G., Zagórski P., Zgłobicki W., 1998: Deszcze nawalne na Wyżynie Lubelskiej i ich wpływ na rzeźbę obszarów lessowych. In: (ed.) L. Strakel, Geomorfologiczny i sedymentologiczny zapis lokalnych ulew, Dokumentacja Geograficzna, 11, 45–68 .
  • Smolska E., 2005: Znaczenie spłukiwania w modelowaniu stoków młodoglacjalnych (na przykładzie Pojezierza Suwalskiego. WGSR UW, Warszawa, 1–146 .
  • Sobolew S.S., 1948: Razwitije erozionnych processow na tieritori jewropieiskoj czasti SSSR i borba s nimi. Vol. I, Acad. Science of SSSR, Moscow, 1–306.
  • Starkel L., 1976: The role of extreme (catastrophic) event in contemporary evolution of slopes, In: (ed.) E. Debryshire, Geomorphology and Climate, Wiley, London, 203–246.
  • Starkel L., 1986: Rola zjawisk ekstremalnych i procesów sekularnych w ewolucji rzeźby (na przykładzie fliszowych Karpat). Czasopismo Geograficzne, 57, 2, 203–213 .
  • Starkel L., 2005: Anthropogenic soil erosion since the Neolithic in Poland. Zeitschrift für Geomorphologie, N.E., Suppl., 139, 189–201.
  • Święchowicz J., 2002: Współdziałanie procesów stokowych i fluwialnych w odprowadzaniu materiału rozpuszczonego i zawiesiny ze zlewni pogórskiej. Instytut Geografii UJ, Kraków, 1–150 .
  • Święchowicz J., 2008: Soil erosion on cultivated foothill slopes during extreme rainfall events in Wiśnicz Foothills of southern Poland. Folia Geographica, series Geographica–Physica, 39, 80–93.
  • Teisseyre A.K., 1994: Spływ stokowy i współczesne osady deluwialne w lessowym rejonie Henrykowa na Dolnym Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis Prace Geologiczno-Mineralogiczne, 43, 1–188 .
  • Twardy J., 1995: Dynamika denudacji holoceńskiej w strefie krawędziowej Wyżyny Łódzkiej. Acta Geographica Lodziensia, 69, 1–213 .
  • Valentin C., Poesen J., Yong Li., 2005: Gully erosion: impacts, factors and control. Catena, 63, 132–153.
  • Wojtanowicz J., 1999: Europa Środkowa jako region fizycznogeograficzny – podstawy wydzielenia, granice. Przegląd Geograficzny, 3, 211–223 .
  • Zgłobicki W., 2002: Dynamika współczesnych procesów denudacyjnych w północno-zachodniej części Wyżyny Lubelskiej. Wyd. UMCS, Lublin, Lublin, 1–159 .
  • Zachar D., 1982: Soil Erosion. Elsevier, Amsterdam, 1–547.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_17951_b_2014_69_1_31
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.