Zastosowanie programów komputerowych w rehabilitacji neuropsychologicznej dysfunkcji poznawczych u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym

• Authors: Ernest Tyburski , Monika Mak , Karolina Korwin-Piotrowska , Andrzej Potemkowski , Ewa Stencelewicz

Title variants

EN

Implementation of computer programs in neuropsychological rehabilitation of cognitive impairment in SM patients

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W obrazie klinicznym stwardnienia rozsianego (łac. sclerosis multiplex, SM) na funkcjonowanie chorych wpływają – poza objawami neurologicznymi – współwystępujące objawy neuropsychologiczne, do których zalicza się zaburzenia emocjonalne i dysfunkcje poznawcze oraz czynniki osobowościowe. Dysfunkcje w sferze procesów uwagi, funkcji wykonawczych czy pamięci mają wpływ na zmniejszenie zdolności adaptacyjnych, które są kluczowe dla jakości życia chorych. W badaniach dużych grup klinicznych udowodniono obecność dysfunkcji poznawczych u 40–65% pacjentów. Najczęściej na SM zapadają osoby młode, u których dysfunkcje ruchowe i zaburzenia poznawcze mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie, a często też stają się przeszkodą w podejmowaniu zadań życiowych. Dlatego też istnieje potrzeba opracowania nowych i skutecznych programów rehabilitacyjnych dla tej grupy chorych. Rehabilitacja neuropsychologiczna pacjentów z SM obejmuje różnego rodzaju oddziaływania, których celem jest leczenie dysfunkcji poznawczych. W pracy neuropsychologa coraz częściej jako narzędzie terapeutyczne wykorzystuje się programy komputerowe służące do treningów poznawczych. Podstawą dla tego typu oddziaływań są dowody świadczące o zmianach neuroplastycznych u osób ze stwardnieniem rozsianym. Największe efekty terapeutyczne osiąga się jednak dzięki współpracy zespołu interdyscyplinarnego, w którego skład powinni wchodzić neurolog, psychiatra, neuropsycholog oraz rehabilitant. W Polsce uzyskanie takiej pomocy przez pacjentów z SM jest nadal bardzo trudne. Przykładem obrazującym skuteczne zastosowanie rehabilitacji neuropsychologicznej za pomocą programów komputerowych jest studium przypadku chorego ze stwardnieniem rozsianym.

EN

In the clinical picture of sclerosis multiplex (SM) the neurological functioning of patients is affected, besides the neurological symptoms, by neuropsychological symptoms, which include emotional disturbances, cognitive dysfunction, and personality factors. Memory, attention or executive functions disturbances affect reduction of adaptability, which play a key role in the quality of life of patients. Prevalence studies using large, community and clinical samples indicate that roughly 45–60% of patients with SM are cognitively impaired. Cognitive disorders with mobility disabilities may hinder daily functioning, often they become obstacle to take life tasks, so there is a need to develop new and effective rehabilitation programs for this group of patients. Neuropsychological rehabilitation of patients with SM is covered by the various types of impacts, especially reduction of cognitive deficits as much as possible. There is increasingly use of computer programs to cognitive trainings in neuropsychologist work. The basis for this type of impact is evidence of neuroplastic changes in people with SM. The greatest therapeutic effects are achieved through the cooperation of an interdisciplinary team, including neurologist, psychiatrist, neuropsychologist and physiotherapist. Obtaining such assistance by patients with SM still remains difficult in Poland. An example illustrating the effective usage of neuropsychological rehabilitation with the help of computer programs is a case study of a patient with SM.

Keywords

EN

cognitive impairment; depresja; depression; neuroplasticity; neuroplastyczność; neuropsychological rehabilitation; rehabilitacja neuropsychologiczna; sclerosis multiplex; stwardnienie rozsiane; zaburzenia poznawcze

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Medical Communications
• Journal: Aktualności Neurologiczne
• Year: 2013
• Volume: 13
• Issue: 2
• Pages: 136–144

Contributors

author

Ernest Tyburski

• Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki, Uniwersytet Szczeciński. Kierownik: dr hab. n. med. Andrzej Potemkowski, prof. nadzw. US

author

Monika Mak

• Katedra i Klinika Psychiatrii, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie. Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jerzy Samochowiec

author

Karolina Korwin-Piotrowska

• Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Zdroje” w Szczecinie. Kierownik: dr n. med. Andrzej Niedzielski

author

Andrzej Potemkowski

• Zakład Psychologii Klinicznej i Psychoprofilaktyki, Uniwersytet Szczeciński. Kierownik: dr hab. n. med. Andrzej Potemkowski, prof. nadzw. US

author

Ewa Stencelewicz

• Samodzielny Publiczny Specjalistyczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Zdroje” w Szczecinie. Kierownik: dr n. med. Andrzej Niedzielski

References

• 1. Szepietowska E.M.: Zaburzenia w funkcjonowaniu poznawczym chorych na stwardnienie rozsiane. W: Herzyk A., Kądzielawa D. (red.): Związek mózg–zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998: 217–246.
• 2. Prakash R.S., Snook E.M., Lewis J.M. i wsp.: Cognitive impairments in relapsing-remitting multiple sclerosis: a meta-analysis. Mult. Scler. 2008; 14: 1250–1261.
• 3. Sullivan M.J., Weinshenker B., Mikail S. i wsp.: Screening for major depression in early stages of multiple sclerosis. Can. J. Neurol. Sci. 1995; 22: 228–231.
• 4. Pittion-Vouyovitch S., Debouverie M., Guillemin F. i wsp.: Fatigue in multiple sclerosis is related to disability, depression and quality of life. J. Neurol. Sci. 2006; 243: 39–45.
• 5. Potemkowski A.: Psychologiczne aspekty stwardnienia rozsianego. Wydawnictwo Medyczne Termedia, Poznań 2010.
• 6. Calabrese P.: Neuropsychology of multiple sclerosis: an overview. J. Neurol. 2006; 253 supl. 1: 170–175.
• 7. Rao S.M., Leo G.J., Bernadin L., Unverzagt F.: Cognitive dysfunction in multiple sclerosis. I. Frequency, patterns and prediction. Neurology 1991; 41: 685–691.
• 8. Calabrese M., Rinaldi F., Grossi P., Gallo P.: Cortical pathology and cognitive impairment in multiple sclerosis. Expert Rev. Neurother. 2011; 11: 425–432.
• 9. Paes R.A., Alvarenga R.M., Vasconcelos C.C. i wsp.: Neuropsychology of primary progressive multiple sclerosis. Rev. Neurol. 2009; 49: 343–348.
• 10. Feuillet L., Reuter F., Audoin B. i wsp.: Early cognitive impairment in patients with clinically isolated syndrome suggestive of multiple sclerosis. Mult. Scler. 2007; 13: 124–127.
• 11. Haase C.G., Tinnefeld M., Lienemann M. i wsp.: Depression and cognitive impairment in disability-free early multiple sclerosis. Behav. Neurol. 2005; 14: 39–45.
• 12. Wachowius U., Talley M., Silver N. i wsp.: Cognitive impairment in primary and secondary progressive multiple sclerosis. J. Clin. Exp. Neuropsychol. 2005; 27: 65–77.
• 13. Smestad C., Sandvik L., Landrø L.I., Celius E.G.: Cognitive impairment after three decades of multiple sclerosis. Eur. J. Neurol. 2010; 17: 499–505.
• 14. Patti F.: Cognitive impairment in multiple sclerosis. Mult. Scler. 2009; 15: 2–8.
• 15. Summers M.M., Fisniku L.K., Anderson V.M. i wsp.: Cognitive impairment in relapsing-remitting multiple sclerosis can be predicted by imaging performed years earlier. Mult. Scler. 2008; 14: 197–204.
• 16. Szepietowska E.M.: Procesy pamięciowe u osób chorych na stwardnienie rozsiane. Analiza neuropsychologiczna. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
• 17. Feaster H.T., Bruce J.M.: Visual acuity is associated with performance on visual and non-visual neuropsychological test in multiple sclerosis. Clin. Neuropsychol. 2011; 25: 640–651.
• 18. Thornton A.E., Raz N.: Memory impairment in multiple sclerosis: a quantitative review. Neuropsychology 1997; 11: 357–366.
• 19. DeLuca J., Gaudino E.A., Diamond B.J. i wsp.: Acquisition and storage deficits in multiple sclerosis. J. Clin. Exp. Neuropsychol. 1998; 20: 376–390.
• 20. Randolph J., Arnett P., Freske P.: Metamemory in MS: exploring affective and executive contributors. Arch. Clin. Neuropsychol. 2004; 19: 259–279.
• 21. Arnett P.A., Rao S.M., Grafman J. i wsp.: Executive functions in multiple sclerosis: an analysis of temporal ordering, semantic encoding, and planning abilities. Neuropsychology 1997; 11: 535–544.
• 22. Foog J., Rozewicz L., Quaghebeur G. i wsp.: Executive function in multiple sclerosis: the role of frontal lobe pathology. Brain 1997; 120: 15–26.
• 23. Langdon D.W.: Cognition in multiple sclerosis. Curr. Opin. Neurol. 2011; 24: 244–249.
• 24. DeLuca J., Barbieri-Berger S., Johnson S.K.: The nature of memory impairments in multiple sclerosis: acquisition versus retrieval. J. Clin. Exp. Neuropsychol. 1994; 16: 183–189.
• 25. Craig J., Young C., Ennis M.: A randomised, controlled trial comparing rehabilitation against standard therapy in multiple sclerosis patients receiving intravenous steroid therapy treatment. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 2003; 74: 1225–1230.
• 26. Woszczak M.: Postępowanie rehabilitacyjne w stwardnieniu rozsianym. Pol. Przegl. Neurol. 2005; 1: 130–133.
• 27. Pąchalska M.: Rehabilitacja neuropsychologiczna. Procesy poznawcze i emocjonalne. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008.
• 28. Prigatano G.P.: Rehabilitacja neuropsychologiczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
• 29. Domańska Ł., Borkowska A.R.: Podstawy neuropsychologii klinicznej. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011.
• 30. Hogan B., Linden U., Najarian B.: Social support interventions. Do they work? Clin. Psychol. Rev. 2002; 22: 381–440.
• 31. Kowalik S.: Psychologia rehabilitacji. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2007.
• 32. Larson P.C., Sachs P.R.: A History of Division 22 (Rehabilitation Psychology). University of Florida, Floryda 2000.
• 33. Kesselring J.: Neurorehabilitation in multiple sclerosis – what is the evidence-base? J. Neurol. 2004; 251: 25–29.
• 34. Kurowska-Jastrzębska I., Mirowska-Guzel D.: Zaburzenia poznawcze w stwardnieniu rozsianym i możliwości terapii. Pol. Przegl. Neurol. 2008; 4: 52–53.
• 35. Kolb B.: Brain Plasticity and Behavior. Lawrence Erlbaum Associates, New Jersey 1995.
• 36. Robertson I.R., Murre J.M.: Rehabilitation of brain damage: brain plasticity and principles of guided recovery. Psychol. Bull. 1999; 125: 544–575.
• 37. Papathanasiou I.: Nervous system mechanisms of recovery and plasticity following injury. Acta Neuropsychol. 2003; 1: 345–354.
• 38. Kolb B., Whishaw IQ.: Fundamentals of Human Neuropsychology. Worth Publishers, Nowy Jork 2003.
• 39. Keefe K.A.: Applying basic neurosciences to aphasia therapy. What the animals are telling us. Am. J. Speech-Lang. Pathol. 1995; 4: 88–93.
• 40. Tartaglia M., Arnold D.: The role of MRS and fMRI. W: Freedman M. (red.): Advances in Neurology: Multiple Sclerosis and Demyelinating Diseases. Lippincott & Wilkins, Filadelfia – Londyn 2006: 185–202.
• 41. Tomassini V., Johansen-Berg H, Jbabdi S. i wsp.: Relating brain damage to brain plasticity in patients with multiple sclerosis. Neurorehabil. Neural. Repair 2012; 26: 581–593.
• 42. Tomassini V., Johansen-Berg H., Leonardi L. i wsp.: Preservation of motor skill learning in patients with multiple sclerosis. Mult. Scler. 2011; 17: 103–115.
• 43. Valsasina P., Rocca M.A., Absinta M. i wsp.: A multicentre study of motor functional connectivity changes in patients with multiple sclerosis. Eur. J. Neurosci. 2011; 33: 1256–1263.
• 44. Caramia F., Tinelli E., Francia A. i wsp.: Cognitive deficits in multiple sclerosis: a review of functional MRI studies. Neurol. Sci. 2010; 31: 239–243.
• 45. Zeller D., aufm Kampe K., Biller A. i wsp.: Rapid-onset central motor plasticity in multiple sclerosis. Neurology 2010; 74: 728–735.
• 46. Peresedova A.V., Konovalov R.N., Krotenkova M.V. i wsp.: Cortical reorganization in multiple sclerosis with movement disorders detected by functional MRI (own observations and literature data). Zh. Nevrol. Psikhiatr. Im. S.S. Korsakova 2009; 109: 38–43.
• 47. Classen J., Zeller D., aufm Kampe K., Dang S.: Plasticity of the motor system in multiple sclerosis. Fortschr. Neurol. Psychiatr. 2009; 77: 45–48.
• 48. DeLuca J., Johnson S.K.: Cognitive impairments in multiple sclerosis: implications for rehabilitation. Neurorehabilitation 1993; 3: 9–16.
• 49. O’Brien A.R., Chiaravalloti N., Goverover Y., Deluca J.: Evidenced- based cognitive rehabilitation for persons with multiple sclerosis: a review of the literature. Arch. Phys. Med. Rehabil. 2008; 89: 761–769.
• 50. Filippi M., Riccitelli G., Mattioli F. i wsp.: Multiple sclerosis: effects of cognitive rehabilitation on structural and functional MR imaging measures an explorative study. Radiology 2012; 262: 932–940.
• 51. Lynch B.: Historical review of computer-assisted cognitive retraining. J. Head Trauma Rehabil. 2002; 17: 446–457.
• 52. Doesborgh S.J., van de Sandt-Koenderman M.E., Dippel D.W. i wsp.: Cues on request: the efficacy of multicue, a computer program for wordfinding therapy. Aphasiology 2004; 18: 213–222.
• 53. Katz R., Ross K.: An Internet-based automated auditory stimulation treatment for aphasic adults. Acta Neuropsychol. 2004; 1: 25–34.
• 54. Adrián J.A., González M., Buiza J.J., Sage K.: Extending the use of Spanish Computer-assisted Anomia Rehabilitation Program (CARP-2) in people with aphasia. J. Commun. Disord. 2011; 44: 666–677.
• 55. Rosti-Otajärvi E.M., Hämäläinen P.I.: Neuropsychological rehabilitation for multiple sclerosis. Cochrane Database Syst. Rev. 2011; (11): CD009131.
• 56. Sumowski J.F., Chiaravalloti N., Deluca J.: Retrieval practice improves memory in multiple sclerosis: clinical application of the testing effect. Neuropsychology 2010; 24: 267–272.
• 57. Tesar N., Bandion K., Baumhackl U.: Efficacy of a neuropsychological training programme for patients with multiple sclerosis – a randomised controlled trial. Wien. Klin. Wochenschr. 2005; 117: 747–754.
• 58. Pepping M., Ehde D.M.: Neuropsychological evaluation and treatment of multiple sclerosis: the importance of a neurorehabilitation focus. Phys. Med. Rehabil. Clin. N. Am. 2005; 16: 411–436.
• 59. Seniów J.: Rehabilitacja chorych z zaburzeniami zdolności poznawczych wynikającymi z ogniskowego uszkodzenia mózgu. Użyteczność programów komputerowych w terapii. W: Talar J. (red.): Neurorehabilitacja u progu XXI wieku. Katedra i Klinika Rehabilitacji AM im. L. Rydygiera, Bydgoszcz 2003: 113–120.
• 60. Łojek E., Bolewska A.: Wybrane zagadnienia rehabilitacji neuropsychologicznej. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2008.
• 61. Stuss T.D., Winocur G., Robertson H.I.: Cognitive Neurorehabilitation. University Press Cambridge, Cambridge 1999.
• 62. Messinis L., Kosmidis M.H., Lyros E. i wsp.: Assessment and rehabilitation of cognitive impairment in multiple sclerosis. Int. Rev. Psychiatry 2010; 22: 22–34.

• Document Type: article