Metody neuropsychologicznej oceny deficytów poznawczych w schizofrenii - przegląd narzędzi oraz wybrane aspekty metodologiczne ich zastosowania

• Authors: Agnieszka Pawełczyk , Tomasz Pawełczyk

Title variants

EN

Neuropsychological techniques for assessment of cognitive deficit in schizophrenia – review of tools and selected methodological aspects of their application

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

EN

Neurodevelopmental theory of pathogenesis of schizophrenia assumes that the development of this condition depends on factors acting long before first clinical symptoms appear. These factors result in disturbed process of neuronal development, particularly within the frontal lobes and prefrontal cortex, temporal lobes, thalamus and several components of the limbic system. These structural abnormalities may be the underlying substrate of cognitive deficits seen in patients with schizophrenia and their relatives, which recently have focused much interest in psychiatric literature. Neuropsychological assessment thereof is increasingly used in the diagnostic-therapeutic management of these patients. Cognitive processes and their disturbances have become a topic of interest of scientific community in our country, but lack of diagnostic tools developed and verified for and in Polish specific conditions creates certain methodological difficulties associated with accurate and objective measurement of cognitive functions. This paper presents particular cognitive functions, whose deficit may occur in patients with schizophrenia. These relate mainly to attention, memory, executive function, psychomotor speed, visual-spatial coordination and fluency of thinking. Next, discussed are psychological tests serving to evaluate particular cognitive functions, with an emphasis on their Polish standardization, normalization and availability of parallel versions. Subsequently, methodological aspects of cognitive function testing are presented. Discussed are several aspects of cultural adaptation of tests, their reliability and accuracy. Methodology of repeated measurements, accounting for the so-called “practice effect” is described. Finally, presented are the results of factor-related analyses of selected psychological tests, as well as their impact on the results obtained.

PL

Teoria neurorozwojowa etiopatogenezy schizofrenii zakłada, że za rozwój schizofrenii odpowiadają czynniki działające na długo przed pojawieniem się objawów klinicznych choroby. Czynniki te prowadzą do zaburzenia procesu rozwoju neuronalnego głównie w obrębie płatów czołowych, w tym kory przedczołowej, płatów skroniowych, wzgórza oraz licznych elementów układu limbicznego. Opisywane zaburzenia strukturalne mogą leżeć u podłoża - obserwowanych u chorych na schizofrenię oraz ich krewnych - deficytów poznawczych, ostatnio szeroko opisywanych w literaturze psychiatrycznej. Ich neuropsychologiczna ocena znajduje coraz częściej zastosowanie w procesie diagnostyczno-terapeutycznym. Procesy poznawcze i ich zakłócenia stały się także przedmiotem zainteresowania środowisk naukowych w naszym kraju, jednak niedostępność opracowanych na gruncie polskim narzędzi diagnostycznych stwarza pewne trudności metodologiczne związane z pomiarem funkcji poznawczych. W artykule zostały zaprezentowane poszczególne funkcje poznawcze, których zakłócenia obserwuje się u chorych na schizofrenię. Dotyczą one głównie uwagi, pamięci, funkcji wykonawczych, szybkości psychomotorycznej, zdolności wzrokowo-przestrzennych oraz płynności myślenia. Następnie omówiono testy psychologiczne służące do oceny poszczególnych funkcji poznawczych, z uwzględnieniem ich polskiej standaryzacji, normalizacji oraz istnienia wersji równoległych. W kolejnej części artykułu przedstawiono aspekty metodologiczne badania funkcji poznawczych. Omówiono aspekty kulturowej adaptacji testów, ich rzetelności i trafności. Opisano także metodologię wykonywania powtarzanych pomiarów z uwzględnieniem tzw. „efektu wprawy". Na koniec zaprezentowano wyniki analiz czynnikowych wybranych testów psychologicznych oraz ich wpływ na rezultaty przeprowadzanych badań.

Keywords

EN

cognitive deficit; deficyty poznawcze; methodology of studies; metodologia badań; neuropsychologia; neuropsychology; psychological test; schizofrenia; schizophrenia; testy psychologiczne

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Medical Communications
• Journal: Psychiatria i Psychologia Kliniczna
• Year: 2007
• Volume: 7
• Issue: 4
• Pages: 182-197

Contributors

author

Agnieszka Pawełczyk

• Poradnia Zdrowia Psychicznego SP ZOZ PLMA w Łodzi. Kierownik: dr n. med. Zbigniew Muras

author

Tomasz Pawełczyk

• Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jolanta Rabe-Jablońska

References

• 1. Murray R.M., Lewis S.W.: Is schizophrenia a neurode-velopmental disorder? Br. Med. J. (Clin. Res. Ed.) 1987; 295: 681-682. 2. Buchanan R.W., Vladar K., Barta P.E. i wsp.: Structural evaluation of the prefrontal cortex in schizophrenia. Am. J. Psychiatry 1998; 155: 1049-1055.
• 3. Sigmundsson T., Suckling J., Maier M. i wsp.: Structural abnormalities in frontal, temporal, and limbic regions and interconnecting white matter tracts in schizophrenic patients with prominent negative symptoms. Am. J. Psychiatry 2001; 158: 234-243.
• 4. Chen Y.L., Chen Y.H., Mak F.L.: Soft neurological signs in schizophrenic patients and their nonpsychotic siblings. J. Nerv. Ment. Dis. 2000;188: 84-89.
• 5. Cornblatt B., Obuchowski M., Roberts S. i wsp.: Cognitive and behavioral precursors of schizophrenia. Dev. Psychopathol. 1999; 11: 487-508.
• 6. Mohamed S., Paulsen J.S., O'Leary D. i wsp.: Generalized cognitive deficits in schizophrenia: a study of first-episode patients. Arch. Gen. Psychiatry 1999; 56: 749-754.
• 7. Ismail B., Cantor-Graae E., McNeil T.F.: Neurological abnormalities in schizophrenic patients and their siblings. Am. J. Psychiatry 1998; 155: 84-89.
• 8. Wolff A.L., O'Driscoll GA: Motor deficits and schizophrenia: the evidence from neuroleptic-naive patients and populations at risk. J. Psychiatry Neurosci. 1999; 24: 304-314.
• 9. Woods B.T., Kinney D.K., Yurgelun-Todd D.: Neurologic abnormalities in schizophrenic patients and their families. I. Comparison of schizophrenic, bipolar, and substance abuse patients and normal controls. Arch. Gen. Psychiatry 1986; 43: 657-663.
• 10. Seidman L.J., Kremen W.S., Koren D. i wsp.: A comparative profile analysis of neuropsychological functioning in patients with schizophrenia and bipolar psychoses. Schizophr. Res. 2002; 53: 31-44.
• 11. Bartok E., Berecz R., Glaub T. i wsp.: Cognitive functions in prepsychotic patients. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry 2005; 29: 621-625.
• 12. Hornowska E., Paluchowski W.: Kulturowa adaptacja testów psychologicznych. W: Brzeziński J. (red.): Metodologia badań psychologicznych. Wybór tekstów. PWN, 2004: 568.
• 13. Lezak M.: Neuropsychological Assessment. Oxford University Press, New York 2004.
• 14. Łuria A.R.: Podstawy neuropsychologii. PZWL, Warszawa 1979.
• 15. Maruszewski T.: Psychologia poznania. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003.
• 16. Hagh-Shenas H., Toobai S., Makaremi A.: Selective, sustained, and shift in attention in patients with diagnoses of schizophrenia. Percept. Mot. Skills 2002; 95: 1087-1095.
• 17. Kairalla I.C., Mattos P.E., Hoexter M.Q. i wsp.: Attention in schizophrenia and in epileptic psychosis. Braz. J. Med. Biol. Res. w druku 2008.
• 18. Pantelis C., Barber F.Z., Barnes T.R. i wsp.: Comparison of set-shifting ability in patients with chronic schizophrenia and frontal lobe damage. Schizophr. Res. 1999; 37: 251-270.
• 19. Moser R.K., Cienfuegos A., Barros J. i wsp.: Auditory distraction and thought disorder in chronic schizophrenic inpatients. Evidence for separate contributions by incapacity and poor allocation and a subsyndrome related to the allocation deficit. Schizophr. Res. 2001; 51: 163-170.
• 20. Oltmanns T.F., Neale J.M.: Schizophrenic performance when distractors are present: attentional deficit or differential task difficulty? J. Abnorm. Psychol. 1975; 84: 205-209.
• 21. Butler R.W., Braff D.L.: Delusions: a review and integration. Schizophr. Bull. 1991; 17: 633-647.
• 22. Borkowska A.: Ocena neuropsychologiczna. W: Bilikie-wicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.): Psychiatria. Urban & Partner, Wroclaw 2002.
• 23. Ciechanowicz A.: Testy uwagi i spostrzegawczości. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2006.
• 24. Catalog of Professional Testing Resourses, Vol. 30. Psychological Assessment Resources, Inc., 2007.
• 25. Brickenkamp R.: Test d2. Test badania uwagi - podręcznik. Erda, Warszawa 2003.
• 26. Dajek E. (red.): Polska standaryzacja Testu d2, testu badania uwagi R. Brickenkampa. Erda, 2003.
• 27. Carter R.: Mapping the Mind. Phoenix, London 2000.
• 28. Baddeley A.: The episodic buffer: a new component of working memory? Trends. Cogn. Sci. 2000; 4: 417-423.
• 29. Baddeley A.D., Hitch G.J.: Development of working memory: should the Pascual-Leone and the Baddeley and Hitch models be merged? J. Exp. Child Psychol. 2000; 77: 128-137.
• 30. Borkowska A., Wilkosc M., Tomaszewska M. i wsp.: Pamięć operacyjna: zagadnienia neuropsychologiczne i neurobiologiczne. Psychiatr. Pol. 2006; 40: 383-399.
• 31. Pascual-Leone J.: Reflections on working memory: are the two models complementary? J. Exp. Child Psychol. 2000; 77: 138-154.
• 32. Pąchalska M.: Neuropsychologia kliniczna. PWN, Warszawa 2007.
• 33. Pachalska M., Talar J., Baranowski P. i wsp.: The rehabilitation of executive functions in patients with closed-head injuries. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2000; 2: 77-87.
• 34. Workman R.H.Jr, McCullough L.B., Molinari V. i wsp.: Clinical and ethical implications of impaired executive control functions for patient autonomy. Psychiatr. Serv. 2000; 51: 359-363.
• 35. Aleman A., Hijman R., de Haan E.H. i wsp.: Memory impairment in schizophrenia: a meta-analysis. Am. J. Psychiatry 1999; 156: 1358-1366.
• 36. Calev A.: Recall and recognition in chronic nondemented schizophrenics: use of matched tasks. J. Abnorm. Psychol. 1984; 93: 172-177.
• 37. Calev A.: Recall and recognition in mildly disturbed schizophrenics: the use of matched tasks. Psychol. Med. 1984; 14: 425-429.
• 38. Calev A., Berlin H., Lerer B.: Remote and recent memory in long-hospitalized chronic schizophrenics. Biol. Psychiatry 1987; 22: 79-85.
• 39. Cirillo M.A., Seidman L.J.: Verbal declarative memory dysfunction in schizophrenia: from clinical assessment to genetics and brain mechanisms. Neuropsychol. Rev. 2003; 13: 43-77.
• 40. Heinrichs R.W., Zakzanis K.K.: Neurocognitive deficit in schizophrenia: a quantitative review of the evidence. Neuropsychology 1998; 12: 426-445.
• 41. Kuperberg G., Heckers S.: Schizophrenia and cognitive function. Curr. Opin. Neurobiol. 2000; 10: 205-210.
• 42. Baddeley A., Morris R., David A., MacCabe J.: An ABC introduction to cognition for schizophrenia clinicians. W: Communication C.M. (red.): Cognition and Schizophrenia: Improving Real Life Function. Report based on a conference held at the Institute of Psychiatry, London, UK on 16-17 September 2004. H. Lundbeck A/S; 2006: 1-7.
• 43. Reichenberg A., Harvey P.D.: Neuropsychological impairments in schizophrenia: Integration of performance-based and brain imaging findings. Psychol. Bull. 2007; 133: 833-858.
• 44. Goldberg T.E., Aloia M.S., Gourovitch M.L. i wsp.: Cognitive substrates of thought disorder, I: the semantic system. Am. J. Psychiatry 1998; 155: 1671-1676.
• 45. McKay A.P., McKenna P.J., Bentham P. i wsp.: Semantic memory is impaired in schizophrenia. Biol. Psychiatry 1996; 39: 929-937.
• 46. Barch D.M.: The cognitive neuroscience of schizophrenia. Annu. Rev. Clin. Psychol. 2005; 1: 321-353.
• 47. Matsui M., Sumiyoshi T., Arai H. i wsp.: Cognitive functioning related to quality of life in schizophrenia. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol. Psychiatry w druku 2008.
• 48. Weinberger D.R., Berman K.F.: Prefrontal function in schizophrenia: confounds and controversies. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B Biol. Sci. 1996; 351: 1495-1503.
• 49. Bozikas V.P, Kosmidis M.H., Kiosseoglou G. i wsp.: Neuropsychological profile of cognitively impaired patients with schizophrenia. Compr. Psychiatry 2006; 47: 136-143.
• 50. Hoff A.L., Riordan H., O'Donnell D.W i wsp.: Neuropsychological functioning of first-episode schizophreniform patients. Am. J. Psychiatry 1992; 149: 898-903.
• 51. Holthausen E.A., Wiersma D., Sitskoorn M.M. i wsp.: Schizophrenic patients without neuropsychological deficits: subgroup, disease severity or cognitive compensation? Psychiatry Res. 2002; 112: 1-11.
• 52. Cameron N.: Reasoning, regression and communication in schizophrenics. Psychological Monographs 1938; 50: 1-33.
• 53. Lawrence V.A., Doughty O., Al-Mousawi A. i wsp.: Do overinclusion and distorted semantic category boundaries in schizophrenia arise from executive dysfunction? Schizophr. Res. 2007; 94: 172-179.
• 54. Green M.F., Kern R.S., Braff D.L. i wsp.: Neurocognitive deficits and functional outcome in schizophrenia: are we measuring the "right stuff"? Schizophr. Bull. 2000; 26: 119-136.
• 55. Brzeziński J., Gaul M., Hornowska E. i wsp.: Skala Inteligencji D. Wechslera dla Doroslych. Wersja zrewidowana - renormalizacja WAIS-R(PL). Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2004.
• 56. Brzeziński J., Hornowska E.: Skala Inteligencji Wechslera WAIS-R. Polska adaptacja, standaryzacja, normalizacja i wykorzystanie w diagnostyce psychologicznej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
• 57. Goodglass H., Kaplan E.: Boston Naming Test. Lea and Febiger, Philadelphia 1983.
• 58. Pąchalska M., MacQueen B.D.: Bostoński Test Nazywania. Autoryzowana Wersja Polska. Fundacja na rzecz Osób z Dysfunkcjami Mózgu, Kraków 1998.
• 59. Rey A.: L'examen psychologique dans les cas d'encephalopathie traumatique. Archives de Psychologique 1941; 28: 286-340.
• 60. Rey A. (red.): L'examen clinique en psychologie. Press Universitaire de France, 1964.
• 61. Walsh K. (red.): Jak rozumieć uszkodzenia mózgu. Podstawy diagnozy neuropsychologicznej. IPiN, 2001.
• 62. Choynowski M., Kostro B.: Podręcznik do „Testu piętnastu slów". W: Choynowski M. (red.): Testy psychologiczne w poradnictwie wychowawczo-zawodowym. PWN, Warszawa 1977: 102-169.
• 63. Rey A.: Le test de copie de figure complexe. Paris: Editions Centre de Psychologie Apliquee, 1959.
• 64. Benton A.: Test pamięci wzrokowej Bentona. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 1996.
• 65. Jaworowska A.: Test Pamięci Wzrokowej Bentona. Polska normalizacja. Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2007.
• 66. Wedlich S., Lamberti G.: DUM Diagnozowanie uszkodzeń mózgu - podręcznik. ERDA, Warszawa 1997.
• 67. Stroop J.R.: Studies of interference in serial verbal reaction. Journal of Experimental Psychology 1935; 18: 643-662.
• 68. Pąchalska M., MacQueen B.D.: Komputerowy Test Kolorowych Wyrazów Stroopa. Wersja dla dorosłych. Fundacja na Rzecz Osób z Dysfunkcjami Mózgu, Kraków 2005.
• 69. Pąchalska M., MacQueen B.D., Lipowska M.: Komputerowy Test Kolorowych Wyrazów Stroop'a. Wersja dla dzieci. Fundacja na Rzecz Osób z Dysfunkcjami Mózgu, Kraków 2006.
• 70. Cicchetti D.V, Rourke B.P.: Methodological and Biosta-tistical Foundations of Clinical Neuropsychology and Medical Health Disciplines. Taylor & Francis Group plc, London 2004.
• 71. Keefe K.: Applying basic neurosciences to aphasia therapy: what the animals are telling us. American Journal of Speech-Language Pathology 1995; 4: 88-93.
• 72. Jaworowska A.: Test Sortowania Kart z Wisconsin R.K. Heatona, G.J. Chelune'a, J.L. Talleya, G.G. Kaya, G. Curtisa. Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2002.
• 73. Krawczyk D.C.: Contributions of the prefrontal cortex to the neural basis of human decision making. Neurosci. Biobehav. Rev. 2002; 26: 631-664.
• 74. Kim H., Lee D., Shin Y.M. i wsp.: Impaired strategic decision making in schizophrenia. Brain Res. 2007; 1180: 90-100.
• 75. Ludewig K., Paulus M.P., Vollenweider F.X.: Behavioural dysregulation of decision-making in deficit but not nondeficit schizophrenia patients. Psychiatry Res. 2003; 119: 293-306.
• 76. Paulus M.P., Geyer M.A., Braff D.L.: Long-range correlations in choice sequences of schizophrenic patients. Schizophr. Res. 1999; 35: 69-75.
• 77. Paulus M.P., Hozack N.E., Zauscher B.E. i wsp.: Parietal dysfunction is associated with increased outcome-related decision-making in schizophrenia patients. Biol. Psychiatry 2002; 51: 995-1004.
• 78. Paulus M.P., Perry W, Braff D.L.: The nonlinear, complex sequential organization of behavior in schizophrenic patients: neurocognitive strategies and clinical correlations. Biol. Psychiatry 1999; 46: 662-670.
• 79. Tversky A., Kahneman D.: The framing of decisions and the psychology of choice. Science 1981; 211: 453-458.
• 80. Walsh K.: Neuropsychologia kliniczna. PWN, Warszawa 1998.
• 81. Braw Y., Bloch Y., Mendelovich S. i wsp.: Cognition in young schizophrenia outpatients: comparison of firstepisode with multiepisode patients. Schizophr. Bull. 2007.
• 82. Bender L.: Wzrokowo-motoryczny test Gestalt - podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 1994.
• 83. Hooper H.: Hooper Visual Organization Test. Western Psychological Services, Los Angeles 1983.
• 84. Rains G.D., Sauer K., Kant C.: Cognitive Impairment Consistent with Left Fronto-Temporal Abnormality in Schizophrenia Patients, Twenty-third Annual Meeting of the International Neuropsychological Society. Journal of the International Neuropsychological Society.
• 85. Ruff R.M.: Test Płynności Figuralnej Ruffa - podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2005.
• 86. Hambleton R., Pastula K.: Adapting tests for use in multiple languagues and cultures. Social Indicators Research 1998; 45: 153-171.
• 87. Kosterzewski J.: Testy inteligencji culture-fair. W: Ciechanowicz A. (red.): Kulturowa adaptacja testów. Laboratorium Technik Diagnostycznych PTP i UW, 1990.
• 88. Goldberg T.E., Goldman R.S., Burdick K.E. i wsp.: Cognitive improvement after treatment with second-generation antipsychotic medications in first-episode schizophrenia: is it a practice effect? Arch. Gen. Psychiatry 2007; 64: 1115-1122.
• 89. Woodward N.D., Purdon S.E., Meltzer H.Y. i wsp.: A meta-analysis of cognitive change with haloperidol in clinical trials of atypical antipsychotics: dose effects and comparison to practice effects. Schizophr. Res. 2007; 89: 211-224.
• 90. Shaughnessy J.J., Zechmeister E.B., Zechmeister J.S.: Metody badawcze w psychologii. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.
• 91. Franzen M.D.: Reliability and validity in neuropsycho-logical assessment. Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York 2000.

• Document Type: article