Metoda EEG-biofeedback w terapii pacjentow z rozpoznaniem ADHD – przegląd badań

• Authors: Halina Flisiak-Antonijczuk , Sylwia Adamowska , Sylwia Chładzińska-Kiejna , Roman Kalinowski , Tomasz Adamowski

Title variants

EN

Neurofeedback in the treatment of patients diagnosed with ADHD – a review of research

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention-deficit/hyperactivity disorder, ADHD) to przewlekłe zaburzenie polietiologiczne, najczęściej rozpoznawane w okresie dzieciństwa, ale występujące również w życiu dorosłym. Diagnostyka ADHD jest złożona – opiera się na wywiadzie i obserwacjach pochodzących z różnych źródeł. U pacjentów z zespołem nadpobudliwości częściej współwystępują zachowania antyspołeczne, uzależnienie od alkoholu i narkotyków oraz depresja, a także wzrasta ryzyko samobójstwa. Leczenie ADHD wymaga kompleksowego podejścia, które polega na stosowaniu psychoedukacji, terapii behawioralnej i farmakoterapii. Standardowe leczenie farmakologiczne oraz terapia psychologiczna są często niewystarczające. Leki stwarzają niebezpieczeństwo wystąpienia objawów niepożądanych, ponadto ich stosowanie jest limitowane z uwagi na ograniczenia refundacyjne. Do najpoważniejszych działań ubocznych należy zaliczyć możliwość uzależnienia się od środków psychostymulujących, hamowanie wzrostu, bezsenność, brak apetytu, dysforię, objawy cholinolityczne i pozapiramidowe. W badaniach dzieci z ADHD wykazano charakterystyczne nieprawidłowe formy zapisu elektroencefalograficznego w określonych lokalizacjach w mózgu. Jedną z niestandardowych metod leczenia zespołu nadpobudliwości, wykazującą podobieństwo do terapii behawioralnej, jest EEG-biofeedback. Jego istotą jest modelowanie zachowania poprzez wpływ na czynność bioelektryczną mózgu. W porównaniu z farmakoterapią jest to metoda relatywnie tania (nawet jeśli koszty terapii nie są refundowane), nieobciążająca pacjenta i bezpieczna. Nie ma jednak dobrze udokumentowanych badań jej skuteczności w ADHD, dlatego w dokonanym przeglądzie publikacji szczególną uwagę zwrócono na wybór zastosowanej metodologii, krytycznie odnosząc się do wyników, które nie pochodzą z badań kontrolowanych.

EN

Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) is a chronic disorder of multifactorial aetiology, usually recognized in childhood but also occur in adulthood. Diagnostics of ADHD is complex and requires a comprehensive approach considering interview and observations from different sources. In patients with ADHD more frequently co-occur antisocial behaviour, addiction to alcohol and drugs, depression, and increased risk of suicide. Treatment of ADHD requires a comprehensive approach that involves the use of psychoeducation, behavioural therapy and pharmacotherapy. Standard pharmacological treatment and psychological therapy are often insufficient. The drugs increase the risk of side effects and their use is limited due to the limitations of the reimbursement. The most serious adverse effects include the possibility of psychostimulant drugs addiction, inhibition of growth, insomnia, lack of appetite, dysphoria, anticholinergic symptoms and extrapyramidal symptoms. Studies of children with ADHDhave demonstrated characteristic abnormalities in EEG in specific locations of the brain. Neurofeedback, a type of behavioural therapy, is one of the non-standard treatment for ADHD. The essence of neurofeedback is modelling behaviour through effects on the bioelectric activity of the brain. In comparison with pharmacotherapy it is a relatively cheap method – even if the costs are not reimbursed – not overloading for the patient and safe (has few side effects). There is no, however, well-documented studies of effectiveness this method in ADHD so in the review we focused on the methodology, critically referring to results not derived from controlled trials.

Keywords

EN

ADHD; EEG-biofeedback; leczenie pozafarmakologiczne; neurofeedback; nonpharmacological interventions; skuteczność leczenia attention-deficit/hyperactivity disorder; treatment efficacy; zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Medical Communications
• Journal: Pediatria i Medycyna Rodzinna
• Year: 2014
• Volume: 10
• Issue: 1
• Pages: 91-96

Contributors

author

Halina Flisiak-Antonijczuk

• Centrum Neuropsychiatrii Neuromed, Wrocław. Kierownik Centrum: dr n. med. Halina Flisiak-Antonijczuk

author

Sylwia Adamowska

• Katedra i Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. med. Andrzej Kiejna

author

Sylwia Chładzińska-Kiejna

• Katedra i Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. med. Andrzej Kiejna

author

Roman Kalinowski

• Centrum Neuropsychiatrii Neuromed, Wrocław. Kierownik Centrum: dr n. med. Halina Flisiak-Antonijczuk

author

Tomasz Adamowski

• Katedra i Klinika Psychiatrii, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. med. Andrzej Kiejna

References

• 1. Wciórka J. (red.): Kryteria diagnostyczne według DSM-IV-TR. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2008.
• 2. Pużyński S., Wciórka J. (red.): Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. UWM Vesalius, Warszawa 2000.
• 3. Faraone S.V., Perlis R.H., Doyle A.E. i wsp.: Molecular genetics of attention-deficit/hyperactivity disorder. Biol. Psychiatry 2005; 57: 1313–1323.
• 4. de Cerqueira C.C., Polina E.R., Contini V. i wsp.: ADRA2A polymorphisms and ADHD in adults: possible mediating effect of personality. Psychiatry Res. 2011; 186: 345–350.
• 5. Kołakowski A., Wolańczyk T., Pisula A. i wsp.: ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej: przewodnik dla rodziców i wychowawców. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007: 35–36.
• 6. Wolańczyk T., Komender J.: Zaburzenie hiperkinetyczne. W: Namysłowska I. (red.): Psychiatria dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011: 197–213.
• 7. Rozwens A., Turek M., Wolańczyk T.: Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi u dorosłych. Wiadomości Psychiatryczne 2004; 7: 15–20.
• 8. Satterfield J.H., Cantwell D.P., Lesser L.I., Podosin R.L.: Physiological studies of the hyperkinetic child. I. Am. J. Psychiatry 1972; 128: 1418–1424.
• 9. Clarke A.R., Barry R.J., McCarthy R., Selikowitz M.: EEG analysis in attention-deficit/hyperactivity disorder: a comparative study of two subtypes. Psychiatry Res. 1998; 81: 19–29.
• 10. Lazzaro I., Gordon E., Whitmont S. i wsp.: Quantified EEG activity in adolescent attention deficit hyperactivity disorder. Clin. Electroencephalogr. 1998; 29: 37–42.
• 11. Dykman R.A., Holcomb P.J., Oglesby D.M., Ackerman P.T.: Electrocortical frequencies in hyperactive, learning-disabled, mixed, and normal children. Biol. Psychiatry 1982; 17: 675–685.
• 12. Matousek M., Rasmussen P., Gilberg C.: EEG frequency analysis in children with so-called minimal brain dysfunction and related disorders. Adv. Biol. Psychiatry 1984; 15: 102–108.
• 13. Lubar J.F.: Discourse on the development of EEG diagnostics and biofeedback for attention-deficit/hyperactivity disorders. Biofeedback Self Regul. 1991; 16: 201–225.
• 14. Mann C.A., Lubar J.F., Zimmerman A.W. i wsp.: Quantitative analysis of EEG in boys with attention-deficit-hyperactivity disorder: controlled study with clinical implications. Pediatr. Neurol. 1992; 8: 30–36.
• 15. van As J., Hummelen J.W., Buitelaar J.K.: [Neurofeedback and attention deficit hyperactivity disorder: what is it and is it working?] Tijdschr. Psychiatr. 2010; 52: 41–50.
• 16. www.aquarius.4me.pl – oficjalna witryna internetowa Instytutu Rozwoju Umysłu AQUARIUS (2011).
• 17. Wasylewicz B.: EEG biofeedback w redukowaniu zaburzeń uwagi u osób z ADHD. Studia Psychol. 2009; 47: 129–139.
• 18. Niedermeyer E., Lopes da Silva F.: Electroencephalography: Basic Principles, Clinical Applications, and Related Fields. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia 2004: 140.
• 19. Friel P.N.: EEG biofeedback in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder. Altern. Med. Rev. 2007; 12: 146–151.
• 20. Thompson L., Thompson M.: Neurofeedback combined with training in metacognitive strategies: effectiveness in students with ADD. Appl. Psychophysiol. Biofeedback 1998; 23: 243–263.
• 21. Kaiser D.A., Othmer S.: Effects of neurofeedback on variables of attention in a large multi-center trial. J. Neurotherapy 2000; 4: 5–15.
• 22. Rossiter T.R., La Vaque T.J.: A comparison of EEG biofeedback and psychostimulants in treating attention deficit/hyperactivity disorders. J. Neurotherapy 1995; 1: 48–59.
• 23. Carmody D.P., Radvanski D.C., Wadhwani S. i wsp.: Neurofeedback training and attention deficit hyperactivity disorder in an elementary school setting. J. Neurotherapy 2001; 4: 5–27.
• 24. Monastra V.J., Monastra D.M., George S.: The effects of stimulant therapy, EEG biofeedback, and parenting style on the primary symptoms of attention-deficit/hyperactivity disorder. Appl. Psychophysiol. Biofeedback 2002; 27: 231–249.
• 25. Fuchs T., Birbaumer N., Lutzenberger W. i wsp.: Neurofeedback treatment for attention-deficit/hyperactivity disorder in children: a comparison with methylphenidate. Appl. Psychophysiol. Biofeedback 2003; 28: 1–12.
• 26. Lévesque J., Beauregard M., Mensour B.: Effect of neurofeedback training on the neural substrates of selective attention in children with attention-deficit/hyperactivity disorder: a functional magnetic resonance imaging study. Neurosci. Lett. 2006; 394: 216–221.
• 27. Kołakowski A.: EEG‑biofeedback (neurobiofeedback) a kompleksowe leczenie ADHD. Psychiatr. Psychol. Klin. 2012; 12: 40–51.
• 28. Lofthouse N., Arnold L.E., Hersch S. i wsp.: A review of neurofeedback treatment for pediatric ADHD. J. Atten. Disord. 2012; 16: 351–372.
• 29. Arns M., de Ridder S., Strehl U. i wsp.: Efficacy of neurofeedback treatment in ADHD: the effects on inattention, impulsivity and hyperactivity: a meta-analysis. Clin. EEG Neurosci. 2009; 40: 180–189.
• 30. Sonuga-Barke E.J., Brandeis D., Cortese S. i wsp.: Nonpharmacological interventions for ADHD: systematic review and meta analyses of randomized controlled trials of dietary and psychological treatments. Am. J. Psychiatry 2013; 170: 275–289.
• 31. Jadad A.R., Moore R.A., Carroll D. i wsp.: Assessing the quality of reports of randomized clinical trials: is blinding necessary? Control Clin. Trials 1996; 17: 1–12.
• 32. Steiner N.J., Sheldrick R.C., Gotthelf D., Perrin E.C.: Computer- based attention training in the schools for children with attention deficit/hyperactivity disorder: a preliminary trial. Clin. Pediatr. (Phila.) 2011; 50: 615–622.
• 33. Bakhshayesh A.R., Hänsch S., Wyschkon A. i wsp.: Neurofeedback in ADHD: a single-blind randomized controlled trial. Eur. Child. Adolesc. Psychiatry 2011; 20: 481–491.
• 34. Beauregard M., Lévesque J.: Functional magnetic resonance imaging investigation of the effects of neurofeedback training on the neural bases of selective attention and response inhibition in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Appl. Psychophysiol. Biofeedback 2006; 31: 3–20.
• 35. Holtmann M., Grasmann D., Cionek-Szpak E. i wsp.: Spezifische Wirksamkeit von Neurofeedback auf die Impulsivität bei ADHS [Specific effects of neurofeedback on impulsivity in ADHD]. Kindheit und Entwicklung 2009; 18: 95–104.
• 36. Linden M., Habib T., Radojevic V.: A controlled study of the effects of EEG biofeedback on cognition and behavior of children with attention deficit disorder and learning disabilities. Biofeedback Self Regul. 1996; 21: 35–49.
• 37. Heinrich H., Gevensleben H., Freisleder F.J. i wsp.: Training of slow cortical potentials in attention-deficit/hyperactivity disorder: evidence for positive behavioral and neurophysiological effects. Biol. Psychiatry 2004; 55: 772–775.
• 38. Gevensleben H., Holl B., Albrecht B. i wsp.: Is neurofeedback an efficacious treatment for ADHD? A randomised controlled clinical trial. J. Child. Psychol. Psychiatry 2009; 50: 780–789.
• 39. Lansbergen M.M., van Dongen-Boomsma M., Buitelaar J.K., Slaats- Willemse D.: ADHD and EEG-neurofeedback: a double-blind randomized placebo-controlled feasibility study. J. Neural Transm. 2011; 118: 275–284.

• Document Type: article