Rośliny lecznicze w osiemnastowiecznym polskim poradniku medycznym Compendium medicum auctum. Część 2

• Authors: Jacek Drobnik , Barbara Bacler
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Praca poświęcona jest identyfikacji gatunków roślin leczniczych wymienionych w polskim poradniku medycznym pt. Compendium medicum auctum. Podajemy drugą część haseł, na litery L–Z. Opis dzieła i metodyka znajduje się w części 1 [1]. MATERIAŁ I METODY Krytycznie opracowano wykaz roślin i grzybów leczniczych na podstawie egzemplarza Compendium medicum auctum wydanego w Częstochowie w 1752 r. (wydanie 7.). Autorstwo dzieła jest wciąż wątpliwe (brat Apolinary Wieczorkowicz lub lekarz Maciej Daniłkowicz). Gatunki roślin i grzybów (w tym porostów) leczniczych są zestawione w jednym z początkowych rozdziałów (strony 19 do 29). Rozpoznano je na podstawie ich XVIIIwiecznych przedlinneuszowskich nazw łacińskich i polskich posługując się opracowaniami z zakresu XVIII- i XIX-wiecznej farmakognozji oraz słownikami nazw roślin z podobnego okresu. WYNIKI I WNIOSKI Lista roślin i grzybów leczniczych w Compendium liczy 288 pozycji wraz z 8 odsyłaczami oraz hasłami dotyczącymi powtarzających się gatunków. Nie wszystkie nazwy pozwalają w sposób pewny zidentyfikować gatunek rośliny. Dzieło zawiera zarówno krajowe rośliny dziko rosnące (stanowią większość w spisie), gatunki uprawne lub hodowane w ogrodach (w tym ozdobne), a także rośliny obce, importowane. Compendium medicum wymienia stosunkowo dużo roślin egzotycznych. Większość roślin egzotycznych to gatunki południowoeuropejskie, śródziemnomorskie; kilka pochodzi z zachodniej Europy. Znaczna liczba błędów i niejasności w spisie roślin świadczy, że zestawienie wykonał autor (kompilator) nieposiadający wymaganej wiedzy botanicznej.

EN

The study is devoted to the identification of medicinal plants and fungi species which are enlisted in an 18th-century Polish medical help-book entitled Compendium medicum auctum. This 2nd part of the study contains remaining entries from L to Z, the first part with the description of the work, materials and methods has already been released in the part 1 [1]. MATERIALS AND METHODS. The subject of the critical study is the list of medicinal plants and fungi names from the 7th edition issued 1752 in Częstochowa. The authorship of the work is still uncertain (frater Apolinary Wieczorkowicz or a physician Maciej Daniłkowicz). Species of medicinal plants and fungi (with lichens) are listed in one of the initial captions (pages 19 to 29). The plants were indentified on the grounds of their 18th-century Polish and pre-Linnaean Latin names. We used 18th- and 19th-century monographs and dictionaries on mareria medica and vernacular names of plants. RESULTS AND CONCLUSIONS The list of medicinal plants and fungi in the Compendium contains 288 entries together with 8 cross-references and those entries which concern the same repeated species. Some names can hardly be appended to an individual plant species. The studied work enumerates both local (native) i.e. wild growing plants (they prevail in the list), species cultivated in fields and in gardens (including ornamentals), as well as some exotic, imported plants. Compendium medicum enlists relatively a great deal of exotic species; most of them are south-European, Mediterranean ones, a few species originate from the West Europe. The number of errors and obscurities in the list is really large. These mistakes reveal that the author (or compiler) had no sufficient botanical education and knowledge.

Keywords

EN

18th century; Poland.; Polska.medicinal plants; XVIII wiek; grzyby lecznicze; historia leku naturalnego; history of herbal medicine; medicinal fungi; rośliny lecznicze

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
• Journal: Annales Academiae Medicae Silesiensis
• Year: 2009
• Volume: 63
• Issue: 1
• Pages: 51-65

Contributors

author

Jacek Drobnik

• Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa SUM w Katowicach, 41-200 Sosnowiec, ul. Ostrogórska 30, tel./fax.: [phone]

author

Barbara Bacler

• Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa SUM w Katowicach, 41-200 Sosnowiec, ul. Ostrogórska 30, tel./fax.: [phone]

References

• [1] — Bacler B., Drobnik J. Rośliny lecznicze w osiemnastowiecznym polskim poradniku medycznym Compendium medicum auctum. Ann.Acad. Med. Siles. 2009, 63, 1-2, 35-50.
• [2] — Hahnemann S. Apothekerlexikon. Siegfried Lebrecht Crusius, Leipzig 1793– 1799.
• [3] — Kluk K. Dykcyonarz roślinny… Druk J. K. Mci y Rzeczypospolitey u xx. Scholarum Piarum, Warszawa: 1 (1787) 1:1–214; 2(1788): 1–256; 3(1789): 1–192 oraz: Dykcyonarz roślinny… W drukarni xx. Pijarów, Warszawa 1805.
• [4] — Słownik staropolski. Instytut Języka Polskiego PAN i Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wrocław, Warszawa, Kraków 1953–sqq.
• [5] — Rostafiński J. Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Akademia Umiejętności, Kraków 1900.
• [6] — Majewski E. Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich Nakładem autora, Warszawa 1894 oraz F. A. Brockhaus Leipzig 1894.
• [7] — Trommsdorff J. B. Handbuch der pharmazeutischen Waarenkunde. 3. Aufl. Hennings’sche Buchhandlung, Gotha 1822.
• [8] — Pharmacopoea hispanica. Societas Typogr. Classicorum Italiae Scriptorum. Mediolani 1826.
• [9] — Rosenthal D. A. Synopsis plantarum diaphoricarum. Systematische Übersicht der Heil-, Nutz- und Giftpflanzen aller Länder. Verlag von F. Enke, Erlangen 1862.
• [10] — Szostak J. Farmakognozja, farmacja galenowa i aptekarstwo w renesansowych zielnikach polskich. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
• [11] — Drobnik J., Stebel A., Bacler B. Materiały do znajomości zastosowania mchów i wątrobowców w dawnym lecznictwie. Ann. Acad. Med. Siles. 2008; 62: 157–166.
• [12] — Drobnik J. Lecznicze storczyki a teoria sygnatur. Ann. Acad. Med. Siles. 2007; 61(5): 443–448.
• [13] — Nowiński M. Dzieje upraw i roślin leczniczych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1980.
• [14] — Dispensatorium pharmaceuticum Austriaco-Viennense. Collegium Pharmaceuticum Viennense, Typis J. J. Kümer, Viennae Austriae 1729.
• [15] — Gray S. F. A supplement to the pharmacopoeia being a treatise of pharmacology in general. Thomas & George Underwood, London 1821.
• [16] — Catalogus simplicium pharmacorum musei materiae medicae in regia studiorum universitate ad usum medicae juventutis. De regno vegetabili. Officina bibliographica et typographica. Neapoli 1825.
• [17] — Dodoens R. Cruydt boeck. Balthasar Morcius, Antwerpia 1644.
• [18] — Syrrenius S. Zielnik herbarzem z jęzka łacińskiego zowią [zowion]… W drukarni Bazylego Skalskiego, Kraków 1613.
• [19] — Pharmacopoea Austriaco-Castrensis. Typis Alb. Ant. Patzowsky. Viennae 1795.
• [20] — Waring E. J. Pharmacopoeia of India. W. H. Allen & Co, London 1868.
• [21] — Bacler B., Drobnik J. Rośliny lecznicze w Farmakopei polskiej IV. V i VI. Ann. Acad. Med. Siles. 2006; 60: 557–577.
• [22] — Winkler E.: Pharmaceutische Waarenkunde oder Handatlas der Pharmakologie. Verlag von E. Schäfer, Leipzig 1845.
• [23] — Winkler E.: Pharmaceutische Waarenkunde oder Handatlas der Pharmakologie. Verlag von E. Schäfer, Leipzig 1852.
• [24] — Linné C. Species plantarum. Holmiae 1753.
• [25] — Szyndler B. Osiemnastowieczne wademekum medyczne. [w:] Tajemnice starego lamusa. Szkice historyczne i bibliologiczne. Wydawnictwo WSP, Częstochowa 2002: 69–86.
• [26] — Sternalski M. Osiemnastowieczne wiadomości o chorobach psychicznych w książce Compendium medicum auctum. Postępy Psychiatr. Neurol. 2003; 12: 505– 510.

• Document Type: article