Czy szpital psychiatryczny jest (nadal) instytucją totalną?

• Authors: Błażej Kmieciak

Title variants

EN

Is a psychiatric hospital (still) a total institution?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pół wieku temu Erving Goffman sformułował koncepcję szpitala psychiatrycznego jako instytucji totalnej. Zdaniem badacza w miejscu tym personel w pełni panuje nad pacjentem: jego czasem, życiem prywatnym, możliwością poruszania się. Szpital psychiatryczny to miejsce szczególne. Na jego terenie leczone są schorzenia, których objawów często nie potrafimy dostrzec i właściwie ocenić. Jest to również placówka unikalna pod kątem prawnym. Do oddziału psychiatrycznego – w pewnych okolicznościach – można przyjąć pacjenta bez jego zgody; można tam także zastosować przymus bezpośredni. W Polsce od 20 lat funkcjonuje ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, której zapisy stoją na straży praw człowieka chorego/zaburzonego psychicznie. Celem ustawy było wprowadzenie standardów broniących praw i wolności pacjenta oddziału psychiatrycznego. W dokumencie uwzględniono ponadto zasady stosowania przymusu bezpośredniego wobec osób leczonych na oddziałach psychiatrycznych i pensjonariuszy domów pomocy społecznej, zasady przymusowego przyjęcia pacjenta do szpitala psychiatrycznego, zasady ochrony praw pacjenta szpitala psychiatrycznego (w tym kompetencje sądu opiekuńczego i Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego) oraz zasady dotyczące tajemnicy informacji związanych z pacjentem doświadczającym zaburzeń psychicznych. Warto rozważyć, czy pojawienie się podobnych dokumentów sprawia, że szpital psychiatryczny traci charakter totalny. Być może kluczowe są raczej elementy promujące konkretne formy relacji między personelem a pacjentem. Jakie zatem aspekty prawno-społeczne powinna uwzględniać odpowiedzialna polityka ochrony zdrowia psychicznego?

EN

The concept of a psychiatric hospital as a total institution was formulated by Erving Goffman half a century ago. In this type of facility, the personnel has a full control over the patient (their time and private life, mobility). A psychiatric hospital is a special place. Diseases whose symptoms are often unnoticeable and difficult to properly assess are treated here. These hospitals are also unique in the legal context. Under certain circumstances, no patient’s consent is necessary for admission to a psychiatric hospital; also direct coercion may be used in these institutions. The Mental Health Law, which protects the rights of patients affected by mental disorders, has been in force in Poland for 20 years now. The purpose of the Act was to introduce standards for defending the rights and freedoms of a psychiatric ward patient. The document also refers to the principles for the use of direct coercion in patients in psychiatric wards and residents of nursing homes, the principles for involuntary admission to a psychiatric hospital, the principle for the protection of the rights of psychiatric patients (including the competence of the guardianship court and  the Ombudsman for Psychiatric Patients) as well as the principles for the confidentiality of information related to the patient experiencing mental disorders. At this point, it is worth considering whether the emergence of similar documents makes a psychiatric hospital lose its total nature. Perhaps elements that promote specific forms of relationships between the staff and the patient are of key importance. What socio-legal aspects should be included in a responsible mental health policy?

Keywords

EN

instytucje totalne; ochrona zdrowia psychicznego; polityka praw pacjenta; prawa człowieka; szpitalpsychiatryczny

Discipline

• MEDICINE: MEDICINE

• Publisher: Medical Communications
• Journal: Psychiatria i Psychologia Kliniczna
• Year: 2017
• Volume: 17
• Issue: 2
• Pages: 142–151

Contributors

author

Błażej Kmieciak

• Zakład Prawa Medycznego, Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Kierownik: dr hab. n. praw. Rafał Kubiak

References

• Becker HS: The politics of presentation: Goffman and total institutions. Referat wygłoszony podczas konferencji nt. Ervinga Goffman i jego koncepcji total institutions, Grenoble, November 1999: 30. Available from: http://www.cchla.ufpb.br/rbse/BeckerArt.pdf [cited: 27 September 2016].
• Bilikiewicz A: Słownik terminologiczny. In: Bilikiewicz A (ed.): Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006: 725.
• Bomba J: Wartości humanistyczne a poszanowanie praw człowieka w trudnych warunkach. Psychiatr Pol 1993; 27: 225–238.
• Boratyńska M, Konieczniak P: Prawa pacjenta. Difin, Bydgoszcz 2003: 390–392.
• Borowski A: Rola instytucji totalnych w zapewnieniu bezpieczeństwa jednostce i społeczeństwu. In: Kowalski D, Kwiatkowski M, Zduniak A (eds.): Edukacja dla bezpieczeństwa. Wybrane perspektywy. O’CHIKARA, Lublin 2004: 313–358.
• Bujny J: Prawa pacjenta. Między autonomią a paternalizmem. C. H. Beck, Warszawa 2007.
• Ciechorski J: Regulacje dotyczące Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego i praktyka ich stosowania – analiza krytyczna. Prawo i Medycyna 2015; 17: 113–134.
• Dąbrowski S: Prawa chorych psychicznie i przesłanki przymusowego postępowania. In: Siwiak-Kobayashi M, Leder S (eds.): Psychiatria i etyka. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 1995: 67–77.
• Dąbrowski S, Pietrzykowski J: Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego. Komentarz. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 1997: 17.
• Davies C: Goffman’s concept of the total institution: criticisms and revisions. Hum Stud 1989; 12: 77–95.
• Davis MS: Georg Simmel and Erving Goffman: legitimators of the sociological investigation of human experience. Qual Sociol 1997; 20: 369–388.
• Duda J: Komentarz do ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. LexisNexis, Warszawa 2006. Frąckowiak M: Status społeczny osób chorych psychicznie w perspektywie socjologiczno-historycznej. Zeszyty Naukowe Instytutu Socjologii UAM 2006; 0: 5–30.
• Goffman E: Instytucje totalne. O pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkańcach innych instytucji totalnych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2011: 14–15.
• Goffman E: Charakterystyka instytucji totalnych. In: Derczyński A, Jasińska-Kania J, Szacki J (eds.): Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej. PWN, Warszawa 1975: 151–177.
• Hoffmann K, Priebe S: Socjoterapia. In: Freyberger HJ, Schneider W, Stieglitz RD (eds.): Kompendium psychiatrii, psychoterapii, medycyny psychosomatycznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005: 327–332.
• Jakima S: Obraz psychiatrii w filmie polskim. Psychiatria. Pismo dla Praktyków 2014; (7): 33–35.
• Kandel I: Program terapeutyczny dla pacjentów z podwójną diagnozą, nadużywających substancji psychoaktywnych. Psychiatr Pol 2007; 41: 727–736.
• Karmel M: Total institution and self-mortification. J Health Soc Behav 1969; 10: 134–141.
• Klingemann JI: Magdalena Sokołowska – inspiracje i kontynuacje. Stud Socjol 2011; 202: 217–222.
• Kmieciak B: Nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 3 grudnia 2010 roku – analiza socjologiczno-prawna. Psychiatr Psychol Klin 2011; 11: 31–36.
• Kmieciak B: Poszanowanie praw małoletniego pacjenta w szpitalu psychiatrycznym a doświadczenie choroby psychicznej. In: Płonka-Syroka B, Skrzypek M (eds.): Doświadczanie choroby w perspektywie nauk humanistycznych, społecznych i medycznych. Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich, Wrocław 2010a: 263–287.
• Kmieciak B: Przymusowa hospitalizacja psychiatryczna w trybie wnioskowym, w kontekście poszanowania praw pacjenta poradni zdrowia psychicznego. Psychiatr Psychol Klin 2010b; 10: 282–287.
• Kmieciak B: Rzecznik praw pacjenta szpitala psychiatrycznego jako strażnik ładu społecznego. In: Moczuk E, Sagan B (eds.): III Forum Socjologów Prawa „Prawo i ład społeczny”. Ius et Administratio, zeszyt specjalny, Facultas Iuridica Universitatis Ressoviensis, Rzeszów 2010c: 211–231.
• Kojder A: Godność i siła prawa: szkice socjologiczno-prawne. Oficyna Naukowa, Warszawa 1995.
• Kojder A: Idee społeczno-prawne Leona Petrażyckiego i ich współczesne kontynuacje. Uniwersytet Warszawski: 13, 16. Available from: http://www2.wpia.uw.edu.pl/files/Idee_spolecznoprawne_LP.pdf?short [cited: 12 September 2016].
• Kowalczuk K, Jankowiak B, Krajewska-Kułak E et al.: Teorie agresji – fakty czy mity? Problemy Pielęgniarstwa 2011; 19: 396–400.
• Lisowska A: Zasadność oceny poczytalności w odwołaniu do jej stopnia na gruncie przesłanek prawnych i psychologicznych. In: Kmieciak B (ed.): Prawo – psychiatria – społeczeństwo. Wydawnictwo Naukowe Sophia, Katowice 2016: 85–97.
• Motyka K: Wpływ Leona Petrażyckiego na polską teorię i socjologię prawa. Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1993.
• Poradowska-Trzos M, Dudek D: Sieci społeczne pacjentów z chorobami afektywnymi. Psychoterapia 2007; (2): 29–39.
• Półtawska W: Stare rachunki. Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2001: 54–61.
• Program terapeutyczny I. Domostwo „San Damiano”, oddział rehabilitacyjno-readaptacyjny. Chęciny k. Kielc. Available from: http:// terapia.franciszkanie.biz/wp-content/uploads/2013/04/osrodek. pdf [cited: 13 September 2016].
• Pużyński S: Choroba psychiczna – problemy z definicją oraz miejscem w diagnostyce i regulacjach prawnych. Psychiatr Pol 2007; 41: 299–308.
• Pużyński S: Dylematy współczesnej psychiatrii. Problemy kliniczne, etyczne, prawne. Eneteia, Warszawa 2015.
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003 r. w sprawie wykazu dziedzin pielęgniarstwa oraz dziedzin mających zastosowanie w ochronie zdrowia, w których może być prowadzona specjalizacja i kursy kwalifikacyjne, oraz ramowych programów specjalizacji dla pielęgniarek i położnych. Załącznik nr 15. Ramowy program bloku specjalistycznego specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa psychiatrycznego dla pielęgniarek: 2. Available from: http:// www2.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m491&ms=&ml=pl&mi- =96&mx=0&mt=&my=9&ma=2135 [cited: 28 September 2016].
• Sokołowska M: Socjologia medycyny. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986.
• Sztompka P: Socjologia. Analiza społeczeństwa. Znak, Kraków 2003: 77.
• Thornicroft G, Tansella M: W stronę lepszej psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2010.
• Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 1994 nr 111, poz. 535 z późn. zm.).
• Walewski P: Władza nad Psyche. Rozmowa z prof. Januszem Heitzmanem. Niezbędnik Inteligenta. Bioetyka. Spory na śmierć i życie (Seria tygodnika Polityka) 2015; 3 (3): 50–55.
• Weinstein RM: Goffman’s asylums and the social situation of mental patients. Journal of Orthomolecular Psychiatry 1982; 11: 267–276.

• Document Type: article