Zmiany klimatu polski i europy w ostatnich stuleciach

• Authors: Rajmund Przybylak

Title variants

EN

Climate changes in Poland and Europe in recent centuries

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

This paper presents a short synthesis of recent studies on climate reconstruction in Poland and Europe, mainly during the last millennium. The two key meteorological variables which have been analysed - air temperature and precipitation - are those for which the most complete details about changes in recent centuries are available. In the last millennium the warmest 100-year periods were the 11th century in eastern Europe, and probably the 20th century in western Europe. For the last 500 years correspondence between temperature runs in these two European regions is significantly better. In both areas the warmest century was the 20th century, while the coldest were the 17th century in eastern Europe and the 19th century in western Europe. However the temperature differences between these centuries in both areas were very small (<0.03°C). From 1100 to 1900 negative temperature anomalies prevailed in comparison with the present, while in the 20th century a significant upward trend was observed. The new results confirm the correctness of Lamb's schematic division of the last millennium into a Medieval Warm Period, a Little Ice Age and a Period of Modern Warming. Precipitation does not reveal any trend during the last millennium in eastern Europe, or during the last 500 years throughout almost the whole of Europe. On the other hand, variability over the last half of the millennium shows both large interannual and decadal fluctuations. In Polish climatic history a Medieval Warm Period can be distinguished, which probably lasted from the 11th century until the 14th or early 15th century. Air temperature in this period was probably higher on average by about 0.5-1.0°C in comparison with contemporary conditions and the climate was characterised by the greatest degree of oceanism throughout the whole millennium. A Little Ice Age can be also distinguished in Poland's climate history. Data show that it clearly began around the mid-16th century and probably ended in the second half of the 19th century. In this period some winters were colder by about 1.5 to 3.0°C in comparison with present conditions, while summers tended to be warmer by about 0.5°C. Mean annual air temperature was probably lower than the modern temperature by about 0.9-1.5°C. The reconstruction of precipitation is much more uncertain than is the reconstruction of air temperature. There was probably considerably higher average precipitation in the 12th century (and particularly in the second half of this century), in the first half of the 16th century and also in the first half of the 18th century. The second half of 13th century and the first half of 19th century were drier than average. In other periods precipitation conditions were close to average.

• Journal: Kosmos
• Year: 2008
• Volume: 57
• Issue: 3-4
• Pages: 195-208

Dates

published

2008

Contributors

author

Rajmund Przybylak

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Geografii, Zakład Klimatologii, Gagarina 9, 87-100 Toruń, Polska

References

• Bednarz Z., 1996. June-July temperature variation for the Babia Góra National Park, Southern Poland, for the period 1650-1910. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielońskiego, Prace Geograficzne 102, 523-529.
• Bokwa A., Limanówka D., Wibig J., 2001. Pre-instrumental weather observations in Poland in the 16th and 17th centuries. [W:] History and Climate. Memories of the Future? Jones P. D., Jones P. D., Ogilvie A. E. J., Davies T. D., Briffa K. R. (red.). Kluwer Academic/Plenum Publishers, Dordrecht-Boston-London, 9-27.
• Bradley R. S., 1999. Paleoclimatology: Reconstructing climates of the quaternary. Academic Press, San Diego.
• Bradley R. S., Jones P. D. (red.), 1995. Climate Since A.D. 1500. Routledge, London.
• Brázdil R., 1994. Climatic fluctuation in the Czech Lands during the last Millennium, GeoJournal, 32.3, 199-205.
• Brázdil R., 1996. Reconstructions of past climate from historical sources in the Czech Lands. [W:] Climatic Variations and Forcing Mechanisms of the Last 2000 Years. jones p. d., bradley r. s., jouzel j. (red.). Springer-Verlag, Berlin-Heidelberg, New York, 409-431.
• Brázdil R., Pfister Ch., Wanner H., Von Storch H., Luterbacher J., 2005. Historical climatology in Europe - The state of the art. Climatic Change 70, 363-430.
• Briffa K. R., 1992. Dendroclimatological reconstructions in northern Fennoscandia. [W:] Proceedings of the International Symposium on the Little Ice Age Climate. Mikami T. (red.). Tokyo Metropolitan University, Tokyo, 5-10.
• Casty C., Raible Ch. C., Stocker T. F., Wanner H., Luterbacher J., 2007. A European pattern climatology 1766-2000. Climate Dynamics 29, 791-805.
• Głowicki B., 1998. Wieloletnia seria pomiarów temperatury powietrza na Śnieżce. [W:] Mat. sesji nauk. 'Geoekologiczne problemy Karkonoszy', 1, Przysiek, Wyd. Acarus, Poznań, 117-123.
• Górski T., Marciniak K., 1992. Temperatura powietrza w Puławach w ciągu lat 1871-1990. I Średnia temperatura miesięczna. Pam. Puławski, Prace IUNG 100, 7-26.
• Guiot J., 1992. The combination of historical documents and biological data in the reconstruction of climate variations in space and time. [W:] European Climate Reconstructed from Documentary Data: Methods and Results. Frenzel B., Pfister C., Gläser B. (red.). Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, Jena, New York, 93-104.
• IPCC 1990. Climate Change: The IPCC Scientific Assessment. Cambridge University Press, Cambridge.
• IPCC 1996. Climate Change 1995: The Science of Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge.
• IPCC 2001. Climate Change 2001: The Scientific Basis. Cambridge University Press, Cambridge.
• IPCC 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Cambridge University Press, Cambridge.
• Jones P. D., Osborn T. j., Briffa K. R., 2001. The evolution of climate over the last millennium. Science 292, 662-667.
• Kaczka R. J., 2004. Dendrochronologiczny zapis zmian klimatu Tatr od schyłku Małej Epoki Lodowej (na przykładzie Doliny Gąsienicowej). [W:] Rola Małej Epoki Lodowej w przekształacaniu środowiska przyrodniczego Tatr. Kotarba A. (red.). Prace Geograficzne 197, 89-113.
• Klimanov V. A., Khotinsky N. A., Blagoveshenskaya N. V., 1995. Climate fluctuations during the historical times in the center of Russian Plain. Izvestiya of Russian Academy of Sciences. Geographical Series. 1, 89-96.
• Klimenko V., Solomina O., w druku. Climatic variations in the East European Plain during the last millennium. Advances in Global Change Research, Springer.
• Kosiba A, 1949. Zagadnienie współczesnych oscylacji klimatycznych. Czasopismo Geograficzne 20, 31-58.
• Kotarba A., 2004. Zdarzenia geomorfologiczne w Tatrach Wysokich podczas Małej Epoki Lodowej. [W:] Rola Małej Epoki Lodowej w przekształacaniu środowiska przyrodniczego Tatr. Kotarba A. (red.). Prace Geograficzne 197, 9-55.
• Lamb H. H., 1965. The early medieval warm epoch and its sequel. Palaeogeogr. Palaeoclimatol. Paleoecol. 1, 13-37.
• Lamb H. H., 1977. Climate: Present, Past and Future. Vol. 2: Climate History and the Future. Methuen, London.
• Lamb H. H., 1984. Climate in the last thousand years: Natural climatic fluctuations and change. [W:] The Climate of Europe: Past, Present and Future. Flohn H., Fantechi R. (red.). D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, Boston, Lancaster, 25-64.
• Limanówka D., 2001. Rekonstrukcja warunków klimatycznych Krakowa w pierwszej połowie XVI wieku. Materiały Badawcze IMGW, Seria: Meteorologia 33, 1-176.
• Lorenc H., 2000. Studia nad 220-letnią (1779-1998) serią temperatury powietrza w Warszawie oraz ocena jej wiekowych tendencji. Materiały Badawcze IMGW, Seria: Meteorologia 31, 1-104.
• Luterbacher J., Xoplaki E., Dietrich D., Rickli R., Jacobeit J., Beck C., Gyalistras D., Scmutz C., Wanner H., 2002. Reconstruction of sea level pressure fields over the Eastern North Atlantic and Europe back to 1500. Climate Dynamics 18, 545-561.
• Luterbacher J., Dietrich D., Xoplaki E., Grosjean M., Wanner H., 2004. European seasonal and annual temperature variability, trends, and extremes since 1500. Science 303, 1499-1503.
• Majorowicz J., Šafanda J, Przybylak R., Wójcik G., 2001. Rekonstrukcja zmian temperatury powierzchni gruntu w Polsce w ostatnim 500-leciu na podstawie profili geotermicznych. Przegląd Geofizyczny 4, 305-321.
• Majorowicz J., Šafanda J, Przybylak R., Wójcik G., 2004. Ground surface temperature history in Poland in the 16th-20th century derived from the inversion of geothermal profiles. Pure Appl. Geophys. 161, 351-363.
• Mann M. E., Bradley R. S., Hughes M. K, 1999. Northern Hemisphere temperatures during the past Millennium: Inferences, uncertainties and limitations. Geophys. Res. Lett. 26, 759-762.
• Maruszczak H., 1988. Zmiany środowiska przyrodniczego kraju w czasach historycznych. [W:] Przemiany środowiska geograficznego. Starkel L. (red.). Wszechnica PAN, Ossolineum, Wrocław, 109-135.
• Maruszczak H., 1991. Tendencje do zmian klimatu w ostatnim tysiącleciu. [W:] Geografia Polski - środowisko przyrodnicze. Starkel L. (red.). PWN, Warszawa, 182-190.
• Miętus M., 1996. Zmienność temperatury i opadów w rejonie polskiego wybrzeża Morza Bałtyckiego i jego spodziewany przebieg do roku 2030. Mat. Bad. IMGW, Ser. Meteorologia 26, 1-72.
• Miętus M, 1998. O rekonstrukcji i homogenizacji wieloletnich serii średniej temperatury ze stacji w Gdańsku-Wrzeszczu 1851-1995. Wiad. IMGW 21, 41-63.
• Moberg A., Sonechkin D. M., Holmgren K., Datsenko N. M. Karlen K., 2005. Highly variable Northern Hemisphere temperatures reconstructed from low- and high-resolution proxy data. Nature 433, 613-617.
• Niedźwiedź T., 2004. Rekonstrukcja warunków termicznych lata w Tatrach od 1550 roku. [W:] Rola Małej Epoki Lodowej w przekształcaniu środowiska przyrodniczego Tatr. Kotarba A. (red.). Prace Geograficzne 197, 57-88.
• Nowosad W., Przybylak R., Marciniak K., Syta k., 2006. Diariusz Jana Antoniego Chrapowickiego jako źródło do badań klimatu Rzeczypospolitej w II połowie XVII w. Clio 9, 21-60.
• Pauling A., Luterbacher J., Casty C., Wanner H., 2006. Five hundred years of gridded high-resolution precipitation reconstructions over Europe and the connection to large-scale circulation. Climate Dynamics 26, 387-405.
• Pfister C., 1991. Belastung und Belastbarkeit. Klima und Energie in der Geschichte Europas seit dem Mittelalter. [W:] Die Menschen und das Klima. Ascom Holding AG, Bern, 12-19.
• Przybylak R., 2007. The change in the Polish climate in recent centuries. Papers on Global Change IGBP 14, 7-23.
• Przybylak R., Wójcik G., Marciniak K., Chorążyczewski W., Nowosad W., Oliński P., Syta K., 2004. Zmienność warunków termiczno-opadowych w Polsce w okresie 1501-1840 w świetle danych historycznych. Przegl. Geogr. 76, 5-31.
• Przybylak R., Majorowicz J., Wójcik G., 2001. Zmiany temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Polsce w okresie XVI-XX wiek. Prace i Studia Geograficzne 29, 79-92.
• Przybylak R., Majorowicz J., Wójcik G., Zielski A., Chorążyczewski W., Marciniak K., Nowosad W., Oliński P., Syta K., 2005. Temperature changes in Poland from the 16th to the 20th centuries. Int. J. Climatol. 25, 773-791.
• Rojecki A. (red.), 1965. Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI. Wybór i przekład na język polski: R. Girguś i W. Strupczewski. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa.
• Sadowski M., 1991. Variability of extreme climatic events in Central Europe since the 13th century. Z. Meteorol. 41, 350-356.
• Semkowicz W., 1922. Zagadnienie klimatu w czasach historycznych. Przegląd Geograficzny 3, 18-42.
• Trepińska J. (red.), 1997. Wahania klimatu w Krakowie (1792-1995). Instytut Geogr. UJ, Kraków.
• Vizi Z., Marciniak K., Przybylak R., Wójcik G., 2001. Homogenisation of seasonal and annual air temperature series from Bydgoszcz and Toruń. Annales Univ. M. Curie-Skłodowska LV/LVI, 43, 357-367.
• Wójcik G., Majorowicz J. A., Marciniak K., Przybylak R., Šafanda J., Zielski A., 1999. Temperatura powietrza w Polsce południowo-zachodniej w świetle danych klimatologicznych, geotermicznych i dendroklimatologicznych. [W:] Zmiany i zmienność klimatu Polski. Ogólnopolska Konferencja Naukowa Łódź, 4-6 listopada 1999. Dubicki A., Dubicki A,, Gutry-korycka M., Kożuchowski K., Lorenc H., Starkel L. (red.). Łódź, 305-315.
• Wójcik G., Majorowicz J. A., Marciniak K., Przybylak R., Šafanda J., Zielski A., 2000. The last millennium climate change in Northern Poland derived from well temperature profiles, tree-rings and instrumental data. [W:] Reconstructions of climate and its modelling. Obrębska-starkel B. (red.). Instytut Geografii UJ, Prace Geograficzne 107, 137-147.
• Zielski A., 1997. Uwarunkowania środowiskowe przyrostów radialnych sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.) w Polsce Północnej na podstawie wielowiekowej chronologii. Wydawnictwo UMK, Toruń.