Szkic rozwoju zoologii na ziemiach polskich

• Authors: Jerzy Pawłowski

Title variants

EN

Notes on the history of zoology in Poland

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

As the turning point in the history of zoology the author regards the date of publishing the 10th edition of Systema Naturae by Carolus Linnaeus. The pre-Linnaeus zoology in Poland is discussed in three stages. The first mentions of the local fauna can be found in medieval chronicles and in the lists of medicaments (herbaria) dated to the period between the 11th and 15th century. Over the next two centuries elements of zoology were most common in physiographic and philosophical studies, for example in translations of Aristotle's works. From the same period of time come also the first strict zoological works by M. Cygański (1584), K. Schwenckfeld (1603) and J. Jonston (1650-1657). The third stage of that period took place in the first half of the 18th century, and the main center of zoology was at that time Gdańsk with many outstanding naturalists (including J. F. Breyne, J. T. Klein) with whom cooperated a Jesuit-physiograph G. Rzączyński. Zoology based on Linnaeus starts with P. Czenpiński who in 1778 defended the first PhD zoological dissertation in Poland. Shortly afterward was published the first Polish zoology manual written by priest K. Kluk (1779-1780). In the first decades of the Partitions of Poland (up to 1840) zoology centers were in Warszawa, Wilno and Krzemieniec (Russian Empire), in Kraków and Lwów (Austrian Empire) and in Wrocław and Szczecin (Kingdom of Prussia). The most notable zoologists in the discussed area at that time included F. P. Jarocki and A. Waga in Warszawa, L. H. Bojanus, S. B. Gorski and K. Tyzenhauz in Wilno, W. Besser and A. Andrzejowski in Krzemieniec, and L. Gravenhorst in Wrocław. In the second half of the partition period (1865-1918) on the area incorporated into the Russian Empire zoology was studied only in Warszawa (W. Taczanowski and A. Waga) and Puławy. After a period of germanization on the area incorporated into the Austro-Hungarian Empire, universities in Kraków and Lwów were re-polonized; most notable zoologists in those centers were M. Siła-Nowicki, W. Kulczyński and B. Dybowski (after coming back from exile in Siberia) and J. Nusbaum-Hilarowicz. When Poland regained independence in 1918 and the whole territory was united, five main zoology centers were formed in Warszawa, Wilno, Lwów, Kraków and Poznań, and this situation lasted until the beginning of World War II in 1939. The most famous zoologists from that period include W. Poliński, R. Kuntze, Z. Mokrzecki, M. Siedlecki, J. Stach, H. Hoyer jun., J. Hirschler, A. Jakubski and J. Grochmalicki. In 1945, when borders of Poland were changed, the first few zoology centers were connected with the universities - in Lublin in the east, Kraków and Wrocław in the south, Warszawa and Łódź in central Poland, Poznań in the west, and Toruń and Gdańsk in Pomerania. Structural changes took place after founding the Polish Academy of Sciences in 1952 and soon after that emerged new zoology centers, among them Olsztyn, Białystok, Szczecin, Katowice, Opole and Rzeszów. Zoology is studied not only at universities, but also at some agriculture or pedagogic academies in the biggest cities, and in specialized institutes of the Polish Academy of Sciences - mainly in Warszawa and Kraków. Evaluation of the last period of Polish zoology requires separate studies.

• Journal: Kosmos
• Year: 2006
• Volume: 55
• Issue: 1
• Pages: 5-44

Dates

published

2006

Contributors

author

Jerzy Pawłowski

• Muzeum Przyrodnicze ISEZ PAN, Św. Sebastiana 9, 31-049 Kraków, Polska

References

• Barycz H., 1970. Barok. Zoologia. [W:] Historia nauki polskiej. tom II B. Suchodolski (red.). Ossolineum i Wyd. PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, 131-132.
• Belke G., Kremer A., 1854. Historya nauk przyrodzonych podług ustnego wykładu Jerzego Kiuwiera (Cuvier) ułożona i uzupełniona przez P. Madelen de St. =Az [sic!]; na język polski przełożyli i dodatkami do piśmiennictwa polskiego odnoszącémi się wzbogacili Gustaw Belke i Alexander Kremer. Wilno, 4, 312-313.
• Bieda F., 1976. Zarys dziejów paleontologii w Krakowie. PAN Oddział w Krakowie, Prace Geologiczne 94, 3-128.
• Brzęk G., 1938. Historia polskiego ruchu naukowo-przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem zoologii w Wielkopolsce w czasach zaborczych (1793-1918). [W:] Kronika Miasta Poznania. Poznań, 4, 405-465.
• Brzęk G., 1947. Historia zoologii w Polsce do r. 1918. Część I i II. Ann. Univ. M. C. -Skłodowska, Lublin, Suppl. II, sectio C.
• Brzęk G., 1955. Historia zoologii w Polsce do r. 1918. Część III. Materiały do historii ośrodka warszawskiego. Ann. Univ. M. C. -Skłodowska, Lublin, Suppl. VII, sectio C, 1953.
• Brzęk G., 1970. Materiały do historii zoologii w Polsce w latach 1860-1918. Studia i Materiały do Dziejów Nauki Polskiej, sectio B, 19, 13-80.
• Brzęk G,. 1973. Zoologia w Wielkopolsce (do r. 1945). [W:] Nauka w Wielkopolsce. Przeszłość i teraźniejszość. Studia i materiały. G. Labuda (red.). Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 605-639.
• Brzęk G., 1995. Lwów i Wilno. O dwu zgaszonych w 1939 roku ogniskach polskiej zoologii. Lubelskie Tow. Naukowe, Lublin.
• Brzęk G., 1997. Pozauczelniane ośrodki nauk zoologicznych w Polsce od połowy XIX wieku do roku 1918. Analecta 6, 145-232.
• Brzęk G., 2006. Historia zoologii w Polsce (do drugiej wojny światowej) aktualizacja i uzupełnienia: Jerzy Pawłowski i Tomasz Majewski. Polska Akademia Umiejętności, Rozprawy Wydziału Przyrodniczego [w druku].
• Brzozowski S., 1977. Zoologia. [W:] Historia nauki polskiej, tom III. 1795-1862. B. Suchodolski (red.). Ossolineum i Wyd. PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, 501-517.
• Fedorowicz Z., 1962. Materiały do historii zoologii na Uniwersytecie Jagiellońskim (1777-1914). Memorabilia Zoologica, Warszawa, 9, 1-124.
• Fedorowicz Z., 1963. Zarys rozwoju fizjografii Polski ze szczególnym uwzględnieniem faunistyki (od czasów najdawniejszych do roku 1918). Memorabilia Zoologica, Warszawa, 10, 1-185.
• Fedorowicz Z., 1968. Zoologia w Gdańsku w stuleciach XVII i XVIII. Memorabilia Zoologica, Warszawa, 19, 1-121.
• Fedorowicz Z., 1970. Materiały do historii zoologii w Polsce w latach 1914-1939. Studia i Materiały do Dziejów Nauki Polskiej, sectio B, 19, 81-145.
• Gorski S. B. 1852. Praemonenda. [W:] Analecta ad entomographiam provinciarum occidentali-meridionalium Imperii Rossici. Berolini, VII-XIX.
• Grochmalicki J., 1931. Historia faunistyki i systematyki zoologicznej w latach 1875-1925. Odbitka z jubileuszowego tomu «Kosmosu», w Krakowie, nakładem Polskiego T-wa Przyrodników im. Kopernika, z zasiłkiem Ministerstwa W. R. i O. P., 39.
• Hoyer H. jun., 1948. Zarys dziejów zoologii w Polsce. Polska Akademia Umiejętności, Historia nauki polskiej w monografiach, IX, 1-26.
• Kowalska K., 1983. Zoologia. [W:] Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce. K. Maślankiewicz (red.). Wiedza Powszechna, Warszawa, 331-412.
• Kowalska K., 1987. Zoologia. [W:] Historia nauki polskiej. Tom IV. 1863-1918. cz. III. B. Suchodolski (red.). Ossolineum i Wyd. PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź, 359-383.
• Kożuchowski J., 1963. Zarys historiografii zoologii na ziemiach polskich. Memorabilia Zoologica, Warszawa, 11, 1-115.
• Kulczyński W., 1901. O stanie badań fauny krajowej. Kosmos, Lwów, 26, V-VII, 205-223.
• Kuźnicki L., 2003. Protozoologia w Polsce 1861-2001. Problemy naukowe Współczesności, Polska Akademia Nauk, Centrum Upowszechniania Nauki, 1-309.
• Opałek K., 1970. Odrodzenie. Historia naturalna. [W:] Historia nauki polskiej. Tom II. B. Suchodolski (red.). Ossolineum i Wyd. PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, 353-365.
• Pawłowski J., 1992. Posłowie. Nie tylko zabawne podręczniki ¼ czyli inna jeszcze zoologia. [W:] Historya naturalna obejmująca zwierząt opisanie z dykcjonarzów i dzieł dawnych polskich naturalistów zebrane albo jako Polakowi ciekawemu wiadomości z Historyi naturalnej podawano. A. Samek (red). Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków, 223-230.
• Pawłowski J., 1998. Szkic dziejów muzealnictwa przyrodniczego w Polsce. Polska fundacja Ochrony Przyrody PRO NATURA, Kraków, 1-91.
• Pawłowski J., 2004. Wkład jezuitów do rozwoju zoologii polskiej od wieku XVII do roku 1918. [W:] Wkład jezuitów do nauki i kultury w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i pod zaborami. Stasiewicz-Jasiukowa (red.). Kraków, 171-222.
• Pawłowski J., 2005. Periodyki okresu zaborów jako źródła do historii zoologii w Polsce. Analecta, R. XIV, 127-145.
• Pax F., 1918. Der gegenwärtige Stand der zoologischen Erforschung Polens. Zeitschr. Naturw. Abt. Dtsch. Ges. Posen, 25, 2-20.
• Pax F., 1921. Geschichte der faunistischen Erforschung Schlesiens. [W:] Die Tierwelt Schlesiens. Jena, Verlag von Gustav Fischer, 1-26.
• Pax F., 1955. Die zoologische Kenntnis Schlesiens bis zum Ausgange des 18. Jahrhunderts. [W:] Jahrbuch der Schlesischer Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau. Tom I, 143-181.
• Rafalski J., 1973. Nauki zoologiczne (po r. 1945). [W:] Nauka w Wielkopolsce. G. Labuda (red.). Przeszłość iteraźniejszość. Studia i materiały, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 640-655.
• Rostafiński J., 1918. Udział Polaków w postępie nauk botanicznych i dawniejszych zoologicznych. [W:] Polska w kulturze europejskiej. Tom. II, Kraków, 3-27.
• Rybicki P., 1970. Odrodzenie. Botanika, zoologia. [W:] Historia nauki polskiej. Tom I. B. Suchodolski (red.). Ossolineum i Wyd. PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków, 316-322.
• Szarski H., Pawłowski J., w druku. Zoologia. [W:] Historia Nauki Polskiej. Tom V. 1918-1952. cz. III. B. Suchodolski (red.). Inst. Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN, Ossolineum i Wyd. PAN, Wrocław, Kraków, Warszawa.